terça-feira, 28 de fevereiro de 2012

     

DÉS  RAZON  PA  STUDA KRIOLU

1.  Pamodi é  nos Língua Matérnu

·       É língua ki nu komunika ku el, na bariga di nos mai.

·       É língua ki nu prende fla purmeru son na el: MA...MÁ; PA...PÁ.

·       É língua ki sirbi-nu pa komesa ta organiza realidadi y ta da-l nómi: midju, txon, txuba, kasa, kasamentu, sabura, djuntamô.

·       É língua ki sirbi-nu pa komesa ta organiza pensamentu y distingi un ideia di otu ideia: déntu d’agu ta da rabénta, déntu sol ka ta murutxa; ta ndêria, ka ta kai; si bu rinka N ta finka; si bu pupa, N ta djata; ken ki ka obi, ta odja.

·       É língua ki nu komesa ta fla palavra KRETXEU y na el nu diskubri kus’é k’é morabéza.

·       É língua ki nu prende pâpia, sen sforsu, spontaneamenti, livrimenti.

·       É língua ki da  nos Povu nómi: kabuverdianu; ki da  nos Téra nómi: KABUVERDI.

·       É língua ki nu ninadu na el, ki nu mamá na el, ki na el nu prende brinka, nu prende komunika, nu prende trabadja, nu prende konkista, nu prende finka tornu, badja mórna ku funaná.

·        Si nu ka studa-l, nu ka ta ama-l, si nu ka ama-l, nu ka ta ruspeta nos kabésa, nu ka ta ama nos mai ki foi nos purmeru méstri y interlokutor.

·       Kel-lié purmeru razon pamodi nu debe studa kriolu.


2.    Pamodi é Língua di nos Identidadi:
·       Kriolu é sima batuku:«nu nase nu atxa-l,/ nu ta móre, nu ta dexa-l; / El é lonji sima Séu, /é fundu sima mar, /é rixu sima rótxa: /é uzul téra, sábi nos gentis».

·       É língua di nos kultura tradisional, y grandi parti di nos kultura modérnu, sta moldadu na  el.

·       Na tradison oral; na stória di bóka noti; na mórna ku koladera; funaná ku kola S.Jon; na landú ku talaia-baxu;  na tabanka, batuku ku finason; na kantigas di trabadju y na trabadjus di azágua; na artizanatu y na prátikas relijiozu; na txeu nobégu pa da raspósta pa nisisidadis umanu, kriolu é veíkulu y é supórti  di grandi parti di nos mundivivénsia.

·       Nu pode fla ma el é koluna vertebral di nos kultura y é instrumentu privilejiadu di komunikason na Kabuverdi.

·       Nos kotidianu é kriolu. Skritor brazileru, Jorge Amado, fla, y el ten razon, ma «na Kabuverdi, vida ta vivedu na kriolu»: na família, na merkadu, na trabadju, na divirtimentu, na kriatividadi kultural, na fla injúria y dizaforu, ô anton na koba algen, na konkista mininu fémia, na kanpanhas ileitoral,  ti mesmu na Parlamentu, komunikason sosial, na igrejas, kriolu ta reina.

·       Ningen, oxi, ka ta duvida ma nos vida sta formatadu na nos kriolu, mas ningen ka ta duvida tanbe ma na skóla, na skrita y na situasons formal di komunikason, presénsa di kriolu é fraku, di mesmu manera ki presénsa di purtugês na nos kotidianu informal é, tanbe, fraku.

·       Y si nu adimiti ma  grandi parti di nos identidadi sta formatadu na kriolu, é un dizintilijénsia grandi ka studa es língua-li

·       Studa kriolu, pa raforsa y kualifika nos bilingismu, é ka sô un dever, é un nisisidadi anbiental.


3.  Pamodi é Língua di nos Nason Global:
·       Kabuverdi é mutu más ki «dés granzinhu di Téra».  El é un Nason Global ta «rola na mapa di mundu».

·       Na es dés ilha, «dés speransa y dés sertéza», nu prende símia kultura y kodje nos identidadi.

·       Na mapa mundi, nu prende símia fraternidadi y kodje solidariedadi: di pãu, sifrãu y funéma[1].

·       Na Fransa, nos é kriolu, mas tanbe nu ta pâpia fransês, y nos umanismu é franko-kriolu.

·       Na Portugal, nos é kriolu, mas tanbe nu ta pâpia purtugês, y nos umanismu é luzo-kriolu.

·       Na Senegal, nos é kriolu, mas tanbe nu ta pâpia wolof, y nos umanismu é senegalo-kriolu.

·       Na Olanda nos é kriolu, mas tanbe nu ta pâpia olandês, y nos umanismu é kriolo-neerlandês.

·       Na Mérka nos é kriolu, mas tanbe nu ta pâpia inglês, y nos umanismu é merkano-kriolu.

·       Na Angola, na Mosanbiki, na S.Tumé, na Giné-Bisau, nos é kriolu, mas tanbe nu ta pâpia purtugês, y nos umanismu é afro-kriolu.

·       Na Dinamaarka nos é kriolu, mas tanbe nu  ta pâpia dinamarkês, y nos umanismu é dano-kriolu.

·       Na Brazil nos é kriolu, mas tanbe nu ta pâpia brazileru, y nos umanismu é kriolo-brazileru.

·       Na Kabuverdi nu ta vive na kriolu, mas tanbe nu ta konvive ku purtugês, y nos umanismu é kabuverdianu, un kabuverdianu sen fronteiras di umanismu.

·       Si nu rapara dretu, na mapa mundi y na Nason Global, kriolu é sima sangi na korpu umanu, e ta alimenta tudu sélula di Nason, y é, omesmu ténpu, elementu di unidadi y di singularidadi di es mesmu Nason.

·       Na mundu, nos é kabuverdianu, nu ta komunika na kriolu y na línguas di globalizason,  nos umanismu é formatadu  pa un «pensar global y  un ajir lokal», undi marka di Kabuverdi ta sta karapatidu na tudu gramátika y sintasi di nos vivénsia.

·       Y, si «dja ka ta disdja», studa y valoriza kriolu ten ki ser un dizígniu nasional.  Un inperativu di Nason Global. Ka ten tadju. É pa ka ten própi!

4.  É un Ezijénsia pa Konstruson di un Real Bilingismu:
·        Konstituison di Repúblika ta ordena konstruson di un real paridadi entri kriolu y purtugês.

·       Es paridadi ka ta ser posível sen promoson di studu y di valorizason di nos língua matérnu.

·       Si nu meste studa purtugês ku rigor pa el kontínua ta ser língua di situasons formal y, kada bês más, di situason informal; nu meste studa kriolu tanbe, ku rigor, pa konsolida spasu di komunikason informal y dizenvolve spasu di komunikason formal.

·       É ku studu di es tudu dôs ki ta fika ben delimitadu jeografia di kada un di es  y, di es manera, ta ser posível evita interferénsias linguístiku sima : «kriolu ta da nómi a nos povu» en vês di uza forma korétu ki é : «kriolu ta da nos povu nómi». Y kel-li pamodi, si purtugês pode uza konplementu dirétu antis di indirétu (o crioulo dá nome ao nosso povo) y visi-vérsa ( o crioulo dá ao nosso povo o nome),   na kriolu, unidadi ki na strutura di purtugês ten statutu di indirétu  ta ben purmeru y unidadi ki ten statutu di  dirétu ta ben dipôs ( Pt : KD+KI; KKV: KI+KD) .

·        Di otu manera, nu ka ta pode evita diskriolizason  di nos língua y kriolizason di purtugês.

·       Na Kabuverdi nu meste studa kriolu. Si na diáspora, na  várius Universidais stranjeru, kriolu ta ensinadu y ta studadu, pamodi ki na Kabuverdi ten inda tantu tuntunhimentu: Dja na anus di 1930, Pedro Cardoso ta flaba: «Todos aprendemos a língua estrangeira tendo por instrumento a língua materna; saibam os professores de instrução primária servir-se do crioulo como veículo para mais rápido e profícuo ensino das matérias do programa a cumpirir, principalmente do português».

·       Y más pa frenti, promutor di revista Manduco ta kontinua: « Em toda a parte, estudam-se e cultivam-se os dialectos regionais; só em Cabo Verde é que aparecem uns ilustres pedagogos a denunciar o Crioulo como trambolho, e se a mais não se atrevem é porque  se podem levantar as pedras das calçadas».

Na es mésmu linha di Pedru Cardoso, nu ta gostaba di sita stratu di un e-mail di un studióza stranjeru ki dizabafa ku nos: « a língua caboverdiana está hoje em dia muito bem estudada lá fora; é objecto de estudo nas melhores universidades, é tema de conferências de linguístas de renome (especialmente a variante de Santiago); as mais reconhecidas editoras publicam livros sobre a LCV na Europa e nos Estados Unidos;  factos que constituem mais uma razão para que os caboverdianos  melhorem o conhecimento científico da sua própria língua e  lhe dêem o devido reconhecimento, libertando-se dos medos e mitos coloniais. Já tive em minha casa estudantes vindos de Japão e de Eslováquia a fazer o trabalho de campo sobre o marcador do progressivo ou sobre o processo de alternância de códigos. Fico sempre abismada quando os meus amigos caboverdianos me tentam convencer que ‘ o crioulo não tem nem gramática nem estrutura’! (Dra. Dominika Swollkien).

5. E Ta Potensializa Multilingismu
·       Língua matérnu é un mudelu di referénsia na prendizajen di kualker otu língua nãu matérnu.

·       Y kel-li pamodi é na el ki nu prende, sen sforsu y spontaneamenti, da  realidadi un nómi, organiza pensamentu y kumunika ku spontaniedadi y propriedadi.

·       Y si língua matérnu é midjór modelu na prendizájen di kualker otu língua, ta bira un inperativu studa-l  y valoriza-l, si nu krê dizenvolve nos kapasidadi di multilingismu.

6 . E Ta Fasilita Majistériu di Kualker Disiplina:
·       Un profesor ta trabalha ku língua y ku linguájen, na transmison di konhisimentu.

·       Y si língua matérnu é spasu undi propriedadi di linguájen ta atinji densidadi más grandi y más apropriadu,

·       Un profesor é más profesor y é más pedagogu óki e ta dumina língua matérnu di si alunus.

·       Kel-li pamodi el ta enkontra «le mot juste», palavra y spreson adekuadu pa pasa un mensájen, pa traduzi un konseitu y pa diskubri un sentidu, óki alunu é ka kapás di diskodifikason na língua ki konhisimentu é veikuladu na el.

·       Kel-li, inda, pamodi dianti di un eru kauzadu pa interferénsia di língua matérnu, profesor ta konsigi leba alunu konprende  razon di eru y, sobritudu, stratéjia pa evita kel mesmu eru na futuru.

·       Un profesor ki ka konxe língua matérnu di si alunus, el pode ser un posu di sabedoria, mas difisil ô raramenti el ta konsigi ser un bon pedagogu.

·       Anton, studu di língua matérnu, pa alén di ser un inperativu identitáriu y di Nason Global, é un bon kaminhu pa un pedagojia efisienti y di kualidadi.





7. Pamodi e ta Promove Kriatividadi:
·       Óki nu ta pâpia un língua ku spontaneidadi, ku propriedadi y ku siguransa, nu ta sta midjór abilitadu pa kodifika y diskodifika realidadi.

·       Y fasilidadi di kodifika y diskodifika é un elementu fundamental na promoson, komunikason y na konsumu di arti.

·       Un arti spontániu pode ser spreson di «bélu», mas óki el é kultivadu, es spreson ta potensializa y ta ilumina es mesmu spreson di bélu.

·       Pa kel-la, studu di língua matérnu ka un kondison sine qua non, mas, seguramenti, é un kaminhu  propisiador, fasilitador.
8. Pamodi e ta Omenta Konhisimentu  Sientífiku:
·       Pa mesmu razon ki ensinu di língua matérnu ta omenta kriatividadi, pa es mesmu razon tanbe el ta promove konhisimentu sientífiku.

·       Konhisimntu é frutu di investigason, di organizason y sistematizason di dadus, pa demonstrason y fundamentason di ipótizis.

·       Si óki nu ta dumina un língua stranjeru, kaminhus di konhisimentu ta nkurta, óki nu ta dumina nos língua matérnu, kaminhu ta bira non sô más kurtu, mas tanbe más faxi y más sábi di anda.

·       Kel-li é más un razon pamodi studu di língua matérnu é un tranpolin pa nu txiga na konhisimentu ku ménus sforsu y ku más dosura.



9. Pamodi e ta Fasilita Padronizason, na   Kontestu di Variantis Rejionais:
·       Situason linguístiku na Kabuverdi é un arku íris ku tudu kor di arku-da-bedja.

·       Signifikativu inda é amor di kada ilha pa si própi spreson linguístiku.

·       Entritantu, si kada varianti debe ser enkorajadu na nível rejional, na nível nasional nu ten nisisidadi di un spreson di unidadi, rezultanti di un padronizason ki ta abisorve rikézas y partikularidadis spresivu y signifikativu di tudu varianti.

·       Es spreson di unidadadi, ô kriolu padronizadu, ta razulta di mobilidadi sosial, di kriatividadi kultural, di papel di komunikason sosial, di invistigason linguístiku y, sobritudu, di masifikason di ensinu di kriolu.

·       Na Kabuverdi, y na Barlaventu, varianti di S.Visenti é razultadu di un padronizason ku partisipason, sobritudu, di variantis di Santanton, S.Nikolau y Boavista, na bera di Portu Grandi ki, na final di séklu XIX, éra un spési di eldoradu kabuverdianu.

·       Na atualidadi, situason ekonómiku di Sal y di Boavista, y situason sosial, ekonómiku y pulítiku di Santiagu, sa ta kria novus laboratórius di padronizason.

·       É fundamental un konhisimentu profundu di nos língua y di si variantis pa un influensiason pozitivu y adekuadu di es padronizason.

·       Mestradu en Kriolístika y Língua Kabuverdianu é un kaminhu y un kontributu pa valorizason di nos língua y pa  potensializason di un padronizason inkluzivu, pertinenti y partisipativu.

10. Pamodi é un Ezijénsia di Dizenvolvimentu Armoniozu y Ekilibradu
·       Si Kriolu é nos língua matérnu y língua di nos identidadi, y di nos Nason Global;

·       Si kriolu ta potensializa bilingismu y multilingismu;

·       Si kriolu, komu língua matérnu, ta fasilita majistériu di kualker disiplina, ta promove kriatividadi y ta omenta konhisimentu sientífiku,
·       Anton, é pamodi studu di kriolu é un ezijénsia di dizenvolvimentu armoniozu y ekilibradu na nos Téra.

·       Ka nu disperdisa es oportunidadi kriadu pa UNICV;

·       Nu inskreve na kursu, nu studa, nu investiga, pamodi é un nisisidaddi di dizenvolvimentu y é un dever di kada sidadãu partisipa na es dizenvolvimentu.
II
Enkuadramentu Jurídiko-Konstitusional di     Afirmason y Valorizason di Língua Kabuverdianu
Es Mestradu ta enkuadra na linha di pulítika linguístiku di País, spedjadu na alguns dispozitivu jurídiko-konstitusional, sima:
·       Artigu 7º di Konstituison di Repúblika, alínea i, ki ta fla m’é tarefa di Stadu «Preservar, valorizar e promover a língua materna e a cultura cabo-verdianas»;

·       Artigu 79º Konstituison, pontu 4, alínea f, ki ta fla: «Para garantir o direito à cultura, incumbe especialmente ao Estado: .... Promover a defesa, a valorização e o desenvolvimento da língua materna cabo-verdiana e incentivar o seu uso na comunicação escrita»;

·       Rezoluson nº8/98, ki ta fla: «...progressivamente o crioulo caboverdiano será valorizado como língua de ensino»;

·       Dekrétu-Lei nº67/98 ki na Preánbulau ta fla: « ... Sendo o crioulo a língua do quotidiano em Cabo Verde e elemento essencial da identidade nacional, o desenvolvimento harmonioso do País passa necessariamente pelo desenvolvimento e valorização da língua materna»;

·       Artigu nº9 di Konstituison ki ta ditermina na pontu 2 : « O Estado promove as condições para a oficialização da língua nacional cabo-verdiana, em paridade com a língua portuguesa»; y na pontu 3: «Todos os cidadãos nacionais têm o dever de conhecer as línguas oficiais e o direito de usá-las»;

·       Rezoluson nº48/2005 ki ta aprova stratéjia pa afirmason y valorizason di língua kabuverdianu y ki ta ditermina: «As instituições de ensino superior públicas e as escolas públicas de formação de professores devem incluir a disciplina de língua caboverdiana, de forma autónoma e ensinada como matéria».

·        Dekrétu Lejislativu nº2/2010, di 7 di Maiu, sobri Bazis di Sistéma  Edukativu y ki ta fla: « ... O sistema educativo deve valorizar a língua materna, como manifestação privilegiada da cultura».
Dianti di tudu es ditirminason di trasus inportantti di pulítika linguístiku,  UNICV ten tudu lejitimidadi, mas tanbe el ten dever di kontribui pa materializason di es pulítika linguístiku.



III
Más Valia di Mestradu di KLKVi K

Na Idukason:
E ta kontribui pa intiriorizason di normas y di funsionamentu di nos língua;  e ta fasilita majistériu; e ta minimiza diskriolizason y e ta potensializa konstruson di un real bilingismu; e ta omenta performansi di aprendizájen; e ta posibilita interkánbiu ku otus Universidadi y ku otus sentru di investigason.
Na Kultura:N
E ta dizenvolve kriatividadi y e ta dinamiza vida kultural; e ta alimenta  nos identidadi y e ta okisijena nos singularidadi; e ta raforsa unidadi di nason global; e ta kontribui pa un midjor prezervason y valorizason di nos tradisons, di nos memória y di nos stória.
Na Investigason:
E ta permite konxe midjór nos realidadi linguístiku y dumínius di Kriolístika; e ta aprosima-nu di komunidadi akadémiku nasional y internasional; e ta permitinu pâpia ku konhisimentu sientífiku y nãu ku inkultura di axismu (N ta atxa ma ...., mas fundamentu N ka ten ô N ka sabe.
Na Dizenvolvimentu:
Si es Mestradu ta fasilita majistériu, ta potensializa konhisimentu, ta omenta investigason, ta okisijena identidadi y idiosinkrasia; si e ta promove y ta dinamiza kultura, nton, el é un  fator  katalizador di nos dizenvolvimentu.
Sertamenti, ta ben txiga un dia ki konhisimentu di kriolu ta bira, sima na Kurasau: un más valia pa enpregu, pa konkursu di profesoris, pa ditirminason di kualidadi di governason y, inda, pa ditermina grau di ruspetu pa direitus umanu.
Alguns é kapás di atxa ma é un utopia. Mas, sima algen dja fla, tudu realidadi anbisiozu ta komesa ku un vizon, y txeu bês k un utupia.
Nu ka ta duvida ma déntu di poku ténpu, ken ki ten konhisimentu di língua matérnu, na Kabuverdi, ta ser profesor ku más grau di polivalénsia, ta atxa enpregu ku más fasilidadi, ta partisipa na vida sosial, kultural y ekonómiku di país ku más susésu.
Es é un vizon stratéjiku. Pa ken ki krê obi, é un konsedju. Pa ken ki ka krê obi, é un konbérsu. Mas, na es últimu kazu, sima puéta Ovídio Martins fla: « não nos venham dizer depois/ que não vos avisámos», ô entãu, ma informason ka dadu y ma kondisons ka kriadu.

Parabéns UNICV  pa kriason di Mestradu en Kriolístika y Língua Kabuverdianu. El é un prenda, pa okazion di 550 Anus di nos Stória,  35 di Indipendênsia y purmeru aniversáriu di Sidadi Vélha – Patrimóniu di Umanidadi, un di kes rekonhisimentu internasional más grandi di nos KRIOLIDADI.
                                                                                                27 di Otubru di 2010
                                                                                                       Manuel Veiga




[1] Funéma, na es kontestu, é metáfora di konhisimentu.




segunda-feira, 27 de fevereiro de 2012

Metáfora di Midju, Mar y Mórna na[1]
Konstruson di Itentidade Nasional
 
                                                        
                                                                                                                 Por Manuel Veiga, Abril de 2008

Kabuverdi é un Nason Kriolu. Na mundu, nos é purmeru Nason totalmenti krioulu na si orijen, na si formason, na si afirmason, na si projeson.

Nu nase, nu kria, nu dizenvolve y nu sa ta dizenvolve na kruzamentu di sangi y di kulturas.

Oxi, através di emigrason y di mobilidadi sosio-kultural, kruzamentu di sangi y di kultura kontinua vivu, dinámiku y multilateral.

Pa nu sprimi es identidadi, através di un metáfora, nu ta fla ma nos povu ten identidadi di três M:

·       M di Midju
·       M di Mar
·       M di Mórna

Midju ta signifika fekundidadi di téra, mas tanbe e ta signifika luta pa transforma téra; sufrimentu óki txuba dura ku ben; alegria óki kanpus kubri di verdi; festa bédju, ku midju na pilon, farinha na bindi, katxupa na mésa, batuku na tereru, grógu na garafa, noiva na séntu, fogeti na ar, badju finkadu na son di funaná, di talaia-baxu ô di kola-san-jon, óki fodjada ten kor di speransa y kodjéta é prénda di azágua fadjadu.

Midju é nos metáfora di luta, di razisténsia, di transformason di anbienti, di kriatividadi anbiental, di tenasidadi dianti di diversidadi, di relason ku txon, ku imajináriu anbiental, mas tanbe ku transendenti selestial. Na verdadi, si  txon é prénda di ómi, txuba é prénda di séu, Midju é fidju di atu di amor di txon ku txuba.

Puéta Ovídio Martins fla: «as cabras ensinaram-nos a comer pedras». Y kel-la pamodi, ku rezisténsia di Midju, nos é kapás di transforma pedra y rótxa di nos téra na farinha di kuskús, na kaminhu di anda, na skóla di prende, na kanpu di kultiva, na ofisina di kria mundu, di tranforma mundu, di muda mundu.

Tudu kel-li pa fla ma Midju é un metáfora fórti di nos identidadi: metáfora di sufrimentu, di trabadju, di razisténsia, di rakriason di un nobu ekolojia, di un nobu antropolojia. Nu pode txomaba-el metáfora di Agu. Agu é alma di midju y di txon. Na prosésu di nos stória, prukura di agu y di midju é un spésia di epopeia. Ti inda nu sa ta prokura más agu y más midju pa fortifika nos antropolojia, pa alimenta nos kosmolojia, pa diversifika nos ekologia, pa enrikisimentu di nos identidadi.

Pur kauza di agu ku midju, nu finka pé na txon di masa-pé pa nu transforma-l, mas tanbe nu parti pa téra lonji, pa bai buska más agu y más midju, más alimentu pa korpu, mas tanbe pa spritu. Oxi, spiga di midju tene más gran y póti d´agu tene más agu. Pur isu, stadu di saúdi di Nason tanbe sta kada bês más saudável. 

Tudu es linguájen é figuradu, é metafóriku, mas diskodifikason ka difisil. Modis k´é, si algun mensájen ka pasa, N sta sépri prontu pa splika, téra-téra, azágua-azágua.

Di metáfora di Midju, nu ta pasa pa metáfora di Mar. Si midju ku agu ta liga-nu ku txon di nos téra y ku séu di nos Arkipélagu, Mar ta liga-nu ku mundu. Mar é kaminhu lonji, é kaminhu di sodadi, el foi simitériu di txeu skravu, di txeu naviu negreru, di txeu barku di emigranti na buska di un vida midjór, na buska di más midju, di más agu, mas tanbe di más lus, pa brilha di fundu-l rubera ti riba la na txada ô na kutélu.

Mar foi  kaminhu di dizusperu, mas tanbe el foi kaminhu ki liga-nu  ku mundu. El é fonti di disgrasa, mas tanbe  ponti di ligason; el é prizon, mas tanbe é liberdadi; el é difikuldadi, mas tanbe é posibilidadi; el é un forsa real mas tanbe é un inerjia virtual. Na nos stória, na nos antropolojia, Nórti ku Sul djunta, barafusta ku kampanheru,  lanbuxa na kunpanheru, karapati ku kumpanheru y es kria un nobu mundu ki ka nin sô  Nórti, nin sô Sul. É Nórti ku Sul transadu y inbutidu na kumpanheru. Di es lapidura, di es karapatidura, nase un antropolojia nobu, un kriolidadi ki ta partikulariza-nu, ki ta identifika-nu.

Si Mar, txeu bês foga nos ânsia, texeu otu bês tanbe  e sirbi-nu di kaminhu pa nu aprosima di más midju, di más agu, di más lus. Nu pode fla sen risku di era ma Mar foi  kaminhu di dór,  mas tanbe el   foi ponti ki leba Kabuverdi pa mundu y ki traze mundu  pa Kabuverdi.

Na arkitetura di nos identidadi, Mar ten un lugar di distaki, el ten kunplisidadi di sangi, di midju y di lus ki nu traze di mundu pa Kabuverdi y ki nu leba di Kabuverdi pa mundu.

Si nos kriolidadi é un kasa di pórta abértu undi mundu ta entra pa fika y di undi Kabuverdi ta parti pa un dia el regresa, Mar foi kaminhu di dór, di xigada, di partida, di regrésu, di sonhus bafadu y fogadu, di sonhus akalentadu y realizadu.

Oxi, kaminhu di barku bira kaminhu di avion, kaminhu di teknolojias di informason y komunikason, kaminhu di enkontru di krioulus ô di kriolas ku sangi y ku umanismu na tudu parti di mundu undi diáspora kabuverdianu ta luta, ta trabadja y ta sforsa pa engrandisimentu  di nos antroplojia, pa afirmason y valorizason di nos txon, di nos stória, di nos identidadi.
Mar di dór bira y sa ta bira Mar di amor.

Ónti mestisus nase na txon di  Kabuverdi di kruzamentu di branku ku negru, na situason di skravatura ô di dominason kolonial. Oxi, mestisus kontinua ta nase di kruzamentu di sangi y di kulturas, di kruzamentu di rikéza di umanismu na tudu banda undi kriolu é emigranti, é studanti ô sinplis viajanti. Partu di dór bira y sa ta bira nasimentu di amor.

É na   kruzamentu di sangi y di kulturas, na laboratóriu y na kaldeiron di enkontru y di re-enkontru ki  Mórna, alma di nos kriolidadi, nase, kria y sa ta dizenvolve manenti .

Mórna é metáfora di nos kultura mestisu, é metáfora di nos konhisimentu, di nos vivênsia, di nos tradison, di nos filozofia di vida, di nos antropolojia kultural. Si Midju ta sinboliza nos ser fíziku, si Mar ta sinboliza nos ser virtual, Mórna, el, e ta sinboliza nos ser spiritual, frutu di kazamentu di Midju ku Mar.

Tudu dia, tudu óra, tudu segundu, Mórna ta nase na violon di nos ilhas, na óndas di mar di Arkipélagu, através di ken ki fika pa pode rasebe ken ki ta txiga, através di ken ki parti na buska di más midju, di más agu y di más lus; através inda di tudu artistas, kriador ô invistidor ki ta viaja ku Kabuverdi na  ses bagájen pa mundu,  y ki ta traze mundu pa Kabuverdi,  na kórda di ses violon, na rítimu y na konpasu di un nobu melodia, na planus y projétus  di más y midjór dizenvolvimentu; na arkitetura y na konstruson di un umanismu más solidáriu, más riku, más universal.

Metáfora di Midju, di Mar y di Mórna é razon pomodi es anu nu aprizenta, djuntu di UNESCO, kandidatura di Sidadi Vélha a Patrimoniu di Umanidadi.

Si nos identidadi ten kunplisidadi di Midju, di Mar y di Mórna, kunplisidadi di mundu na formason y elaborason di es identidadi é grandi. Inportánsia di Sidadi Vélha ka sta apénas na bedjisa di pédra, ô na ruínas  di monumentus ki  nu ta atxa na es sítiu stóriku.

Importánsia di Sidadi Vélha ten txeu otus fundamentu:

·       El sta na ponti ki Sidadi Vélha stabilise entri Európa, Áfrika Kontinental, Amérika y Ázia;
·       El sta na laboratóriu di sprimentason y di aklimatason ki el dizempenha pa spésis umanu, animal y vejetal, ántis di es transfiridu pa Európa, pa Brazil y pa otus parti di Amérika;
·       El sta na portu di akolhimentu pa fornisimentu di agu y di alimentus pa tudu barku ki ta viajaba di Európa pa Kontinenti amerikanu y aziátiku. É si ki Diogo Gomes, Cristóvão Colombo y Vasco da Gama, entri otus, dizenbarka na baía di Sidadi Vélha;
·       Mas é sobritudu grasas a nasimentu na txon  di Kabuverdi di un kultura nobu, di un kriolidadi vivu, riku y dinámiku, un kultura ki é razultadu y ki ten kumplisidadi di várius umanismu, é sobritudu grasas a tudu kel-la  ki Sidadi Vélha, metáfora di Kabuverdi, dja é  dja patrimóniu di umanidadi, mésmu ántis di el ser rekonhisidu.
Oxi, sta na móda papia di globalizason.
Óra, nos identidadi nase di globalizason y el kontinua na globalizason, désdi sékulu kinzi. Através di kaminhu di Midju, di Mar y di Mórna nase riba txon di Kabuverdi un identidadi ki ta orgulha-nu, ki ta surprende mundu, ki ta valoriza y ta enrikise patrimóniu kultural di umanidadi.

Y si Kabuverdi é pikinóti tiritórialmenti, sukundidu trás di dés granzinhu di téra, el é grandi kulturalmenti. El ten grandéza di Mar, el ten sabedoria y rikéza di Mórna, el ten forsa y sinbolojia di  spiga di midju.

Pa tirmina y na jetu di konkluzon, nu ta fla:

·       Midju é metáfora di trabadju, di razisténsia, di sofrimentu, di tenasidadi, di relason ku txon y ku séu. El ta sinboliza sobritudu ladu material di nos identidadi;
·       Mar é metáfora di prizon y di liberdadi; di difikuldadi y di posibilidadi; di partida y di regrésu, ku más midju, ku mas agu, ku más lus, ku más instrumentus di lavra txon. El pode raprizenta sonhus realizadu, uns bês, mas tanbe sonhus bafadu otus bês. El ta sinboliza ladu virtual di nos identidadi.
·       Mórna é fidju di azágua di midju, di trajédia y di epopeia dia Mar. El é un ser kriolu, rezultanti di txeu kruzamentu. El é metáfora di nos kultura, di nos kriolidadi.  El ta sinboliza nos identidadi spiritual.

Midju, Mar y Mórna ta konstitui triángulu di nos identidadi,  un identidadi sufridu, un identidadi amadu; un identidadi konstruídu, un identidadi en konstruson; un identidadi formatadu, un identidadi en redi y na prosésu di un nobu formatason; un identidadi realizadu, un identidadi abértu y na prosésu di realizason. Tudu kel-li pa fla ma Kabuverdi, jeografikamenti, é apénas dés granzinhu di téra,   kulturalmenti, nu pode fla ma el é un poténsia mundial.



[1] Este trabalho figura como Pórtico II, embora date de Abril de 2008. Trata-se de uma comunicação apresentada no âmbito da semana cultural caboverdiana em Boston. Deveria ser o texto inaugural desta colectânea por causa do seu conteúdo. Queria ainda abrir e fechar a colectânea com textos em crioulo. Porém, o título escolhido para a obra estava mais de acordo com o Pótico I. Daí a razão po que figura em segundo lugar.