segunda-feira, 27 de fevereiro de 2012

Metáfora di Midju, Mar y Mórna na[1]
Konstruson di Itentidade Nasional
 
                                                        
                                                                                                                 Por Manuel Veiga, Abril de 2008

Kabuverdi é un Nason Kriolu. Na mundu, nos é purmeru Nason totalmenti krioulu na si orijen, na si formason, na si afirmason, na si projeson.

Nu nase, nu kria, nu dizenvolve y nu sa ta dizenvolve na kruzamentu di sangi y di kulturas.

Oxi, através di emigrason y di mobilidadi sosio-kultural, kruzamentu di sangi y di kultura kontinua vivu, dinámiku y multilateral.

Pa nu sprimi es identidadi, através di un metáfora, nu ta fla ma nos povu ten identidadi di três M:

·       M di Midju
·       M di Mar
·       M di Mórna

Midju ta signifika fekundidadi di téra, mas tanbe e ta signifika luta pa transforma téra; sufrimentu óki txuba dura ku ben; alegria óki kanpus kubri di verdi; festa bédju, ku midju na pilon, farinha na bindi, katxupa na mésa, batuku na tereru, grógu na garafa, noiva na séntu, fogeti na ar, badju finkadu na son di funaná, di talaia-baxu ô di kola-san-jon, óki fodjada ten kor di speransa y kodjéta é prénda di azágua fadjadu.

Midju é nos metáfora di luta, di razisténsia, di transformason di anbienti, di kriatividadi anbiental, di tenasidadi dianti di diversidadi, di relason ku txon, ku imajináriu anbiental, mas tanbe ku transendenti selestial. Na verdadi, si  txon é prénda di ómi, txuba é prénda di séu, Midju é fidju di atu di amor di txon ku txuba.

Puéta Ovídio Martins fla: «as cabras ensinaram-nos a comer pedras». Y kel-la pamodi, ku rezisténsia di Midju, nos é kapás di transforma pedra y rótxa di nos téra na farinha di kuskús, na kaminhu di anda, na skóla di prende, na kanpu di kultiva, na ofisina di kria mundu, di tranforma mundu, di muda mundu.

Tudu kel-li pa fla ma Midju é un metáfora fórti di nos identidadi: metáfora di sufrimentu, di trabadju, di razisténsia, di rakriason di un nobu ekolojia, di un nobu antropolojia. Nu pode txomaba-el metáfora di Agu. Agu é alma di midju y di txon. Na prosésu di nos stória, prukura di agu y di midju é un spésia di epopeia. Ti inda nu sa ta prokura más agu y más midju pa fortifika nos antropolojia, pa alimenta nos kosmolojia, pa diversifika nos ekologia, pa enrikisimentu di nos identidadi.

Pur kauza di agu ku midju, nu finka pé na txon di masa-pé pa nu transforma-l, mas tanbe nu parti pa téra lonji, pa bai buska más agu y más midju, más alimentu pa korpu, mas tanbe pa spritu. Oxi, spiga di midju tene más gran y póti d´agu tene más agu. Pur isu, stadu di saúdi di Nason tanbe sta kada bês más saudável. 

Tudu es linguájen é figuradu, é metafóriku, mas diskodifikason ka difisil. Modis k´é, si algun mensájen ka pasa, N sta sépri prontu pa splika, téra-téra, azágua-azágua.

Di metáfora di Midju, nu ta pasa pa metáfora di Mar. Si midju ku agu ta liga-nu ku txon di nos téra y ku séu di nos Arkipélagu, Mar ta liga-nu ku mundu. Mar é kaminhu lonji, é kaminhu di sodadi, el foi simitériu di txeu skravu, di txeu naviu negreru, di txeu barku di emigranti na buska di un vida midjór, na buska di más midju, di más agu, mas tanbe di más lus, pa brilha di fundu-l rubera ti riba la na txada ô na kutélu.

Mar foi  kaminhu di dizusperu, mas tanbe el foi kaminhu ki liga-nu  ku mundu. El é fonti di disgrasa, mas tanbe  ponti di ligason; el é prizon, mas tanbe é liberdadi; el é difikuldadi, mas tanbe é posibilidadi; el é un forsa real mas tanbe é un inerjia virtual. Na nos stória, na nos antropolojia, Nórti ku Sul djunta, barafusta ku kampanheru,  lanbuxa na kunpanheru, karapati ku kumpanheru y es kria un nobu mundu ki ka nin sô  Nórti, nin sô Sul. É Nórti ku Sul transadu y inbutidu na kumpanheru. Di es lapidura, di es karapatidura, nase un antropolojia nobu, un kriolidadi ki ta partikulariza-nu, ki ta identifika-nu.

Si Mar, txeu bês foga nos ânsia, texeu otu bês tanbe  e sirbi-nu di kaminhu pa nu aprosima di más midju, di más agu, di más lus. Nu pode fla sen risku di era ma Mar foi  kaminhu di dór,  mas tanbe el   foi ponti ki leba Kabuverdi pa mundu y ki traze mundu  pa Kabuverdi.

Na arkitetura di nos identidadi, Mar ten un lugar di distaki, el ten kunplisidadi di sangi, di midju y di lus ki nu traze di mundu pa Kabuverdi y ki nu leba di Kabuverdi pa mundu.

Si nos kriolidadi é un kasa di pórta abértu undi mundu ta entra pa fika y di undi Kabuverdi ta parti pa un dia el regresa, Mar foi kaminhu di dór, di xigada, di partida, di regrésu, di sonhus bafadu y fogadu, di sonhus akalentadu y realizadu.

Oxi, kaminhu di barku bira kaminhu di avion, kaminhu di teknolojias di informason y komunikason, kaminhu di enkontru di krioulus ô di kriolas ku sangi y ku umanismu na tudu parti di mundu undi diáspora kabuverdianu ta luta, ta trabadja y ta sforsa pa engrandisimentu  di nos antroplojia, pa afirmason y valorizason di nos txon, di nos stória, di nos identidadi.
Mar di dór bira y sa ta bira Mar di amor.

Ónti mestisus nase na txon di  Kabuverdi di kruzamentu di branku ku negru, na situason di skravatura ô di dominason kolonial. Oxi, mestisus kontinua ta nase di kruzamentu di sangi y di kulturas, di kruzamentu di rikéza di umanismu na tudu banda undi kriolu é emigranti, é studanti ô sinplis viajanti. Partu di dór bira y sa ta bira nasimentu di amor.

É na   kruzamentu di sangi y di kulturas, na laboratóriu y na kaldeiron di enkontru y di re-enkontru ki  Mórna, alma di nos kriolidadi, nase, kria y sa ta dizenvolve manenti .

Mórna é metáfora di nos kultura mestisu, é metáfora di nos konhisimentu, di nos vivênsia, di nos tradison, di nos filozofia di vida, di nos antropolojia kultural. Si Midju ta sinboliza nos ser fíziku, si Mar ta sinboliza nos ser virtual, Mórna, el, e ta sinboliza nos ser spiritual, frutu di kazamentu di Midju ku Mar.

Tudu dia, tudu óra, tudu segundu, Mórna ta nase na violon di nos ilhas, na óndas di mar di Arkipélagu, através di ken ki fika pa pode rasebe ken ki ta txiga, através di ken ki parti na buska di más midju, di más agu y di más lus; através inda di tudu artistas, kriador ô invistidor ki ta viaja ku Kabuverdi na  ses bagájen pa mundu,  y ki ta traze mundu pa Kabuverdi,  na kórda di ses violon, na rítimu y na konpasu di un nobu melodia, na planus y projétus  di más y midjór dizenvolvimentu; na arkitetura y na konstruson di un umanismu más solidáriu, más riku, más universal.

Metáfora di Midju, di Mar y di Mórna é razon pomodi es anu nu aprizenta, djuntu di UNESCO, kandidatura di Sidadi Vélha a Patrimoniu di Umanidadi.

Si nos identidadi ten kunplisidadi di Midju, di Mar y di Mórna, kunplisidadi di mundu na formason y elaborason di es identidadi é grandi. Inportánsia di Sidadi Vélha ka sta apénas na bedjisa di pédra, ô na ruínas  di monumentus ki  nu ta atxa na es sítiu stóriku.

Importánsia di Sidadi Vélha ten txeu otus fundamentu:

·       El sta na ponti ki Sidadi Vélha stabilise entri Európa, Áfrika Kontinental, Amérika y Ázia;
·       El sta na laboratóriu di sprimentason y di aklimatason ki el dizempenha pa spésis umanu, animal y vejetal, ántis di es transfiridu pa Európa, pa Brazil y pa otus parti di Amérika;
·       El sta na portu di akolhimentu pa fornisimentu di agu y di alimentus pa tudu barku ki ta viajaba di Európa pa Kontinenti amerikanu y aziátiku. É si ki Diogo Gomes, Cristóvão Colombo y Vasco da Gama, entri otus, dizenbarka na baía di Sidadi Vélha;
·       Mas é sobritudu grasas a nasimentu na txon  di Kabuverdi di un kultura nobu, di un kriolidadi vivu, riku y dinámiku, un kultura ki é razultadu y ki ten kumplisidadi di várius umanismu, é sobritudu grasas a tudu kel-la  ki Sidadi Vélha, metáfora di Kabuverdi, dja é  dja patrimóniu di umanidadi, mésmu ántis di el ser rekonhisidu.
Oxi, sta na móda papia di globalizason.
Óra, nos identidadi nase di globalizason y el kontinua na globalizason, désdi sékulu kinzi. Através di kaminhu di Midju, di Mar y di Mórna nase riba txon di Kabuverdi un identidadi ki ta orgulha-nu, ki ta surprende mundu, ki ta valoriza y ta enrikise patrimóniu kultural di umanidadi.

Y si Kabuverdi é pikinóti tiritórialmenti, sukundidu trás di dés granzinhu di téra, el é grandi kulturalmenti. El ten grandéza di Mar, el ten sabedoria y rikéza di Mórna, el ten forsa y sinbolojia di  spiga di midju.

Pa tirmina y na jetu di konkluzon, nu ta fla:

·       Midju é metáfora di trabadju, di razisténsia, di sofrimentu, di tenasidadi, di relason ku txon y ku séu. El ta sinboliza sobritudu ladu material di nos identidadi;
·       Mar é metáfora di prizon y di liberdadi; di difikuldadi y di posibilidadi; di partida y di regrésu, ku más midju, ku mas agu, ku más lus, ku más instrumentus di lavra txon. El pode raprizenta sonhus realizadu, uns bês, mas tanbe sonhus bafadu otus bês. El ta sinboliza ladu virtual di nos identidadi.
·       Mórna é fidju di azágua di midju, di trajédia y di epopeia dia Mar. El é un ser kriolu, rezultanti di txeu kruzamentu. El é metáfora di nos kultura, di nos kriolidadi.  El ta sinboliza nos identidadi spiritual.

Midju, Mar y Mórna ta konstitui triángulu di nos identidadi,  un identidadi sufridu, un identidadi amadu; un identidadi konstruídu, un identidadi en konstruson; un identidadi formatadu, un identidadi en redi y na prosésu di un nobu formatason; un identidadi realizadu, un identidadi abértu y na prosésu di realizason. Tudu kel-li pa fla ma Kabuverdi, jeografikamenti, é apénas dés granzinhu di téra,   kulturalmenti, nu pode fla ma el é un poténsia mundial.



[1] Este trabalho figura como Pórtico II, embora date de Abril de 2008. Trata-se de uma comunicação apresentada no âmbito da semana cultural caboverdiana em Boston. Deveria ser o texto inaugural desta colectânea por causa do seu conteúdo. Queria ainda abrir e fechar a colectânea com textos em crioulo. Porém, o título escolhido para a obra estava mais de acordo com o Pótico I. Daí a razão po que figura em segundo lugar.


Sem comentários:

Enviar um comentário