sábado, 3 de março de 2012



50 Post, kuazi tudu na Kabuverdianu, pa selebra Simana di Língua Matérnu, publikadu na facebook di 15.6.11 a 28.2.2012



Modi ta Fladu na Bu Rubera? (1)
Modi ta fladu? Manera ta dezide?
Nu ben sprimenta sosializa uns kusa na kriolu. Di kada bês, N ta da três spreson ô palavra sima N obi ta fladu y ken ki krê partisipa na es fórun e pode fla-nu modi ki el e ta fla na si varianti. Ku es izersísiu nu ta sosializa skrita di kriolu, mas tanbe alguns konhisimentu di nos língua na si spreson interdialetal. Nhos kontínua na prósimu mural

Modi ta Fladu? Manera ta Dezide ? (2):
15.6.2011
1. Baddju fatéla; bóie tiofe; baile sem comida nem bebida.
2. Bai fumu ta baza; bá vasalóde; ir apressadamente.
3. Bafa; bafiu; petisco (14.6.2011).

Fla modi ta fladu na bu varianti (3)?:

«Fonti é un, karman é dôs, mon lijeru dja panha dja».
 Es frazi-li ta sai di bóka di un minina óki dja el sta koprometidu ku si kretxeu y un otu   rapás bazófu y foronperu ba konkista-l (15.6.2011).

Fla Modi ta Fladu na bu Rubera (4)?:
1. Badju kenti; bóie xurióde; baile animado.
2. Bon ki bale; bon pa xuxú; muitíssimo bom.
3. Ban di midju; xei d'midje; cheio de milho.

Pensamentu di Dia en Movimentu (PDM):
LIBERDADI é Lus, é Kaminhu Abértu. Nton, N krê ser livri sima un pasarinhu (16.6.2011).

Modi ta fladu na bu rubera (5)?

1. Koba di bareti fóra; insultá de tude manera, dizer muitas injúrias a alguém;
2. Bâria kabésa; vrá trolose; perder o juízo;
3. Borota; sburdiá; abarrotar, transbordar.

PDM: Filisidadi é un prosésu y un méta en konstruson. Faxi pa uns, trankadu pa otus. Si segredu sta na ama di verdadi kenha ki sta na nos ladu, kenha ki sta na órbita di nos vivénsia. Si bu konkorda, bu sta na kaminhu sértu. Si bu diskorda, falta-u txeu kaminhu inda pa bu anda. Dja N fla, sta fladu (17.6.2011).

Modi ta Fladu na bu Rubera (6)?
1. Sta na banbu di algen. Tâ na lóde de jente. Estar ao lado de alguém.
        2. Un bandóla. Un ragasada. Uma abada.
        3. Bízia. Biziá, guitá, belâ (Bv). Vigiar, observar.
PDM: N labanta, N atxa ta fladu ma ten séti nóta di mudjer bunita: «Odju grós, kabélu bazadu, narís sakedu, bóka moku, mama finkadu, koxa rodondu, kadera pintxadu». Kusas sta tudu ta muda. Nóta dja subi ô dja dixi? Ken ki sabe pa rusponde.(18.6.2011)
Déntu sól ka ta murutxa (7)1. Baradji bóka. Falá rápede y deskontrolóde. Falar rápido e desordenadamente.
2. Sta na bika. Tâ teze. Estar sem nenhum tostão.
3. Bindima. Amuá, maluká. Amuar.

PDM: Ten dia ki nu ta odja tudu klaru, nos VIDA ta bira un mar di amor y di partilha, nos ALMA ta brilha «déntu sól ka ta murutxa, déntu d’agu ta da rabénta» (19.6.2011).PDM: Ten dia ki nu ta odja tudu klaru, nos VIDA ta bira un mar di amor y partilha, nos ALMA ta brilha «déntu sól ka ta murutxa, déntu d'agu ta da rabénta.
PDM: Ten dia ki nu ta odja tudu klaru, nos VIDA ta bira un mar di amor y partilha, nos ALMA ta brilha «déntu sól ka ta murutxa, déntu d'agu ta da rabénta.

Anu bon ô nikilétu sta na nos mon (8)

1. Bodéku. Bode nove, txiboku (F). Bode novo, chibato, chibarro.
2. Bódji-bódji. Gorde y mole. Gordo e flácido.
3. Bo é bodóna. Bo é un plóita. Tu és mesmo bom.
 PDM: Na azágua di vida, nos tudu ta  konvidadu símia, na liberdadi, simenti di PAS, ARMONIA, PARTILHA, RUSPETU y TOLERÁNSIA. Txuba ku sól di es azágua é nos intilijénsia, nos kurason, nos atitudi. Anton, anu fadjadu ô nikilétus sta na nos mon (20.6.2011).

Ka tórtu, ka rabés; ka krimi, ka pekadu (9)

Terça-feira, 21 de Junho de 2011 às 8:38
1. Da mundu bóita rodondu. Bá pa tude lóde. Ir de lés a lés.
2. Bolôkia. Rabolá, springá, rufená pólpa. Banbolear.
3. Rabida bónga. Mudá de konvérsa. Mudar o assunto da conversa.

PDM: Na kaminhu di rubera, ku briu di nobu déntu di el, e pega mininu fémia na pónta si sulada y e diklara-l: - Nha para paradu sima rulójiu, nha rodonda rodóndu sima boton, dipôs nu ba ta bai pasu-l baka, pamodi oxi distinu tra-m pa nha. Ka nha fadiga, nin ka nha xinti boregadu. Nha amor pa nha é dóxi sima mel, é rixu sima rótxa, é fundu sima mar.Tirmodi é modi: distinu fla-m ma nos nu nase pa kunpanheru y ma nha amor pa nha «ka tórtu, ka rabés; ka krimi, ka pekadu nin ka altu labantadu».Si nha da-m peluménus un sinal di speransa, es instanti ta bira un iternidadi.
Tarantadu y inpresionadu, mininu fémia rinka un fiu di si kbélu y inda ku spritu ta tuntunhi, e longa-l el. É si ki na bóita d'anu, dipôs di txeu bai ku ben, di txeu subi ku dixi, kasamentu pididu, sábi djondjo ti dia di oxi.

Ti ki Ténpu... 1 (10)

quinta-feira, 23 de Junho de 2011 às 8:27
1. Boregadu. Xatióde, inkiete, aflite. Desassossegado.
2. Brazinu. Listróde. Listrado.
3. Bugu-bugu. Frisnóte, koroa (F). Restinho de comida com alguns pedacinhos de carne, peixe ou ovo. 
PDM: Ti ki ténpu nu ta dexa di odja: / Minas ta rabenta/ Fridus ta sanguenta/ Pirsigidus ta kóre/ Koitadus ta móre/ Soldadus ta luta/ Mãis ta pupa/ Maridus ta parti/ Kriansas ta latxi/ Sidadis ta kema/ Aldeias ta pena/ Aramis farpadu/ Trabadjus forsadu/ Movimentus di Libertason/ Tribunal, mizéria, prizon...

Ti ki Ténpu... 2  (11)

  Sexta-feira, 24 de Junho de 2011 às 8:28
 1. Bura. Kófre. Cofre
2. Ba da bason. Bá xeretá. Ir satisfazer a curiosidade.
3. Da nô ségu. Dá krótxa. Dar nó gordio. 
PDM: Ti ki ténpu nu ta dexa di ser:/ Kubaias di kanpion/ Txon di mondon/ Karni pa kanhon/ Ravolusionárius di garganta/ Ómis di tioria/ Inimigus di prátika/ Sugadoris di povu...?!

Quem é o meu candidato presidencial? (12)

Sexta-feira, 24 de Junho de 2011 às 16:47
 Entrei no facebook com o objectivo de contribuir para a promoção da LCV. Hoje sou forçado a, pontualmente, mudar de rumo. Não preciso de vos dizer quem é o meu candidato. Sou um homem de princípios e respeitador das regras do jogo. E o meu objectivo maior é Cabo Verde. Aos meus confrades e companheiros partidários gostaria de perguntar:
1. Qual é o vosso objectivo maior, o candidato presidencial ou Cabo Verde?
2. Qual o candidato que, uma vez eleito, traria maior estabelidade ao país, à governação e, porconseguinte, maior desenvolvimento também?
3. Analisem friamente esta situação e respondam com patriotismo e responsabilidade que sempre caracterizaram o PAICV.
4. Não se esqueçam que depois poderá ser tarde de mais e, «sima nos povu ta fla, si N sabeba ta fika sénpri pa dipatrás».
Se é certo que antes do PAICV está Cabo Verde, é igualmente certo também que antes do meu egoismo está o interesse nacional. O PAICV sempre teve essa postura, não é agora que vai deitar ao fogo um dos seus princípios basilares.
5. Um abraço de amigo a todos. Não vale apena lavar a roupa suja na praça pública. A ética e a moral do PAICV não se compadecem com isto. Que haja respeito pelas regras do jogo, que haja respeito pela pessoa humana e que viva a cultura democrática.

Ti ki Ténpu ...?! 3 (13)

 Sábado, 25 de Junho de 2011 às 12:06
1. Da stebu ku pó. Konta feninha. Mentir.
2.  Dagi, lus paga. De rapente, lus pagá. De repente, apagou-se a luz.
3. Da na tésta. Infastiá, inpetxá (SA). Enfastiar-se.
PDM:Ti ki ténu nu ta ser nos mê:/  Ómis di kultura/ Kriadoris di sivilizason/ Disiplus di Kabral/ Kunpanherus di Povu/ Difensoris di nos kriolidadi/ Sidadons di Mundu y d'Áfrika livri ...?!
Y si N podeba ... 1 (14)

1. Dansa déntu-l sal. Levá trofegóde na bóie. Dançar com toda a pinta.
2. Dansa kenti. Xabaróte (Bv). Dança animada.
3. Debe obrigason. Devê favor. Dever favor. PDM: Y si N podeba.../ Rabida mundu pa diparbésa/ Transforma kurason d'ómi/ Trabadja onestamenti/ Ama nha armun/ Konkista liberdadi/ Mundu ta sérba otu/ Djustisa ta reinaba sénpri
PDM: Y si N podeba... Rabida mundu pa diparbés/Transforma kurason d’ómi/ Trabadja onestamenti/ Ama nha armun/ Konkista liberdadi/ Mundu ta sérba otu/Djustisa ta reinaba sénpri.

Y si N sabeba...?! 2 (15)

Segunda-feira, 27 de Junho de 2011 às 8:21
 1. Delobi. Okei, Deus ta uví-be. Deus te ouça.
2. Dému pa kónta. Ker-dizer. Quer dizer.
3. Dexa di dodésa. Txá de sperpozentésa. Não sejas leviano.
PD: Y si N podeba .../ Viaja pa mundu/ Dinúnsia demagogus/ Kaba ku tiranus/ Seta nasionalidadis/ Mundu ta dimira-m/ N ta sérba ravolusionáriu...

Y si N podeba... 3 (16)

Terça-feira, 28 de Junho de 2011 às 16:14
1. El ben difetu. El ben dumitóde. Veio de prepósito.
2. Diparbésa. Disvésa. Às avessas.
3. Disgadja. Smerdiá. Dezenraská.
PDM: Y si N podeba... / Ser sima mi é/ Ruspeta diferénsa/ Valoriza nha perténsa/ Da y rasebe/  Trabadja pa pugrésu/ Pratika unidadi/ Omenta diginidadi/ Nha povu ta ruspeta-m/ Y N ta kunpriba nha dever.

Gazadju di Séu (17)

Quarta-feira, 29 de Junho de 2011 às 8:40
1. Tra três (binten), disflora. Stromentá, trá kabás. Desflorar.
2. Disgadja. Smerdiá. Desenrasca-ser.
3. Disgetós. Konplikóde, dezajeitóde. Complicado, pouco hábil.
PDM: Na Universu ki nu konxe, vida é spreson más grandi di izisténsia. El é un don y un prezenti di Séu. Y vive intensamenti é un segredu, un arti mésmu. Ka nu straga es prezenti ku dróga, ku insanidadi fíziku y mental, ku álkuol, ku violénsia, ku injustisa, ku diskriminason ...
Nu prokura vive na plenitudi. Kus'é ki é más sábi ki kapasidadi di pâpia, raspira, anda, odja, obi, pensa, rasiosina, kume y bebe ku moderason, durmi, ama, trabadja, inova, partilha, konvive, prende, kria ... Perde un minutu na vida, sen vive na plenitudi, é un dizintilijénsia, é un ingratidon dianti di un don ki naturéza da-nu di grasa. Kuerenti ku es manera di pensa, oxi,
kantu N ba sisti sól ta nase, la bera mar, na «kalsadon» di Palmareju, N da kónta ma vida, dimé-divéra, é un gazadju di Séu.
PDM: Y si N podeba.../ Rabida mundu pa diparbésa/ Transforma kurason d'ómi/ Trabadja onestamenti/ Ama nha armun/ Konkista liberdadi/ Mundu ta sérba otu/ Djustisa ta reinaba sénpri.

Na Linha di Orizonti (18)

Sexta-feira, 1 de Julho de 2011 às 8:46
1. Disgobedja. Smerdiá. Desenrascar-se.
2. Diskonpostura. Skrépa. Repreensão.
3. Ku tudu disisu. Na devéra. Verdade verdadeira.
PDM: Na linha di orizonti, N odja barku ta pasa y bóti ta piska. Na linha di Faról,  N odja sól ta nase y avion ta labanta. Na linha di kósta y di praia di mar, N odja óndas ta labanta, ta kebra, na kel mému rítimu. Y déntu mi, na pontu di enkontru di nha korpu ku nha spritu, N xinti un Pas y Armonia di tamanhu di mundu

Kultura di Djunta-mô na Prokura di Soluson, 19 (1)

Sábado, 2 de Julho de 2011 às 8:51
1. Diskonta. Deskulpá. Desculpar.
2. Na diskóntra. Na deskóntra. Sem preocupação.
3. Diskontroladu. Skomandóde. Descontrolado
PDM: Na vida, kaminhu, uns bês, ta  sta santadu, otus bês, ta sta di riba pa baxu, ku spinhus y pedregulhu. Na UNICV, undi gósi N ta trabadja, N atxa jardins di rózas, mas tanbe  N atxa kanterus di spinhu. Oxi, dia 2 di Julhu di 2011, N konvida três koléga di profison pa un almosu di trabadju y di prokura di soluson pa alguns probléma ki dja instala na UNICV.
Giadus pa un kultura di djunta-mô, nu krê da nos kontribuison leal, engajadu y konprometidu pa projétu UNICV. Dipôs, N ta da-nhos kónta di simenti ki nu símia y di spinhus ki nu munda ô nton ki nu krê munda djuntu ku tudu labrador di un azágua undi ningen ka pode fika di fóra.


Djunta-mô pa un kultura di soluson na UniCV, 20  (2)

Domingo, 3 de Julho de 2011 às 16:34
MEMO ALMOÇO DE TRABALHO
  1. Presenças: Prof. Leopoldo Amado, Presidente do DCSH; Prof. Arlindo Mendes, Coordenador dos Cursos de Pós-Graduação; Prof. João Lopes Filho, Coordenador do Mestrado de Património, Turismo e Desenvolvimento; Prof. Manuel Veiga, Coordenador do Mestrado de Crioulística e Língua Caboverdiana.
  2. Objectivo do encontro de trabalho: conceber um projecto mobilizador no Departamento de Ciências Sociais e Humanas, capaz de congregar vontades e competências, bem como estimular e galvanizar a participação de todos no projecto maior que é a UNICV.
  3. Ideias socializadas durante o encontro:
a) Uma primeira acção a ser levada a cabo deve ser a elaboração de um diagnóstico crítico das actividades levadas a cabo e do funcionamento da UNICV no ano lectivo 2010-2011, bem como ainda propostas concretas de como a UNICV pode melhorar a sua prestação e o seu funcionamento. O Presidente do DCSH deve solicitar esse diagnóstico aos coordenadores dos cursos de graduação e pós graduação e agendar um reunião para debate e socialização do diagnóstico. Nessa reunião, deve ser constituída uma comissão de três pessoas para elaboração de uma síntese sobre o diagnóstico crítico e a visão prospectiva sugerida. Essa síntese será encaminhada ao Presidente do DCSH  que, por sua vez, dará conhecimento ao Ministro de tutela, ao Magnífico Reitor e a todo o corpo docente. 
b) Uma outra iniciativa seria a identificação de um projecto congregador de vontades e competências na área da investigação. Entendeu-se que esse projecto poderia ser, por exemplo, o de uma revista-livro anual e que daria conta da investigação levada a cabo ou em curso no DCSH. A revista-livro, uma espécie de ponto de encontro, deveria congregar não só os professores-investigadores, mas também deveria estimular a investigação junto dos mestrandos e doutorandos. Estes seriam encorajados a publicar resumos das suas dissertações e teses.
c) Possuindo o Mestrado em Crioulística e Língua Caboverdiana um anteprojecto de criação de um Centro de Linguística e Cultura Caboverdiana (CLIC-CV), houve proposta no sentido de transformar o CLIC-CV num Centro de Investigação do Departamento de Ciências Sociais e Humanas. Houve entendimento ainda que, caso a ideia for acolhida, o nome do Centro, as suas atribuições e os respectivos estatutos seriam adaptados, de acordo com os objectivos preconizados.
d) Entendeu-se que deveria ser convocada uma nova reunião pelo Presidente do DCSH para a consolidação das ideias e fixação de uma agenda e de um calendário para as acções previstas

Obrigadu Sinhor, ka Nhu dexa-m fadja es konpromisu  (21)

Segunda-feira, 4 de Julho de 2011 às 9:05
1. Fidju di pai diskonxedu. Fdje de pai inkóka. Filho de pai desconhecido.
2. Diskulpa fédi. Deskulpa de mau pagador. Desculpa de mau pagador.
3. Disminti pé. Stortegá pê, dinokâ pé (f). Desconjuntar o pé.
PDM: Obrigadu Sinhor pa tudu ki oxi mi é: pa vida, pa família, pa trabadju, pa konhisimentu, pa amigus. Obrigadu tanbe pa tudu kenha ki N kruza ku el na kaminhu di LUS: profesoris, kolégas di trabadju, kunpanherus di luta, pesoas na rua ki ku mi troka un sorizu, un olhar ô un pensamentu pozitivu. Obrigadu Sinhor pa tudu kusas ki N atxa, ki N dadu ô ki N konkista na vida. Obrigadu Sinhor pa amor ki N da y ki N resebe, pa partilha ki N fase y ki fasedu ku mi; pa kumida ki  N  kume y pa agu ki N bebe. Obrigadu pa tudu kenha ki ta raprizenta algun utilidadi pa mi: profesoris, konsedjerus, skritoris, artistas, labradoris, piskadoris, pedrerus, pintoris, arkitétus, enjinherus, enpregadas di lar. Obrigadu pa tudu, Sinhor, mas sobritudu obrigadu pa nha mãi ku nha  pai,  pa nha mudjer y nhas fidju, pa nhas armun y tudu família di sangi y di adoson. Obrigadu inda pa lus di sol, pa beléza di séu streladu, pa grandéza di mar, pa freskura di ar na atimosféra.
Y si Téra, Mar y Séu abri-m ses brasu, mi tanbe N krê abri-s nha KURASON. Obrigadu Sinhor, ka Nhu dexa-m fadja es konprromisu.

Kasamentu, Konkoromentu! (22)

  Quarta-feira, 6 de Julho de 2011 às 19:56 
«Kasamentu, konkoromentu!/ Nha kuda ben, nha bai d'un bês,/ kórda fraku ta mara rixu.// Nha ta bai franga, nha ta ben galinha, nha ta bai lébi, nha ta ben pisadu,/ nha ta bai sóitu,/ nha ta ben maradu, nha kuda ben, nha bai d'un bês

N Deta Noti, N Sunha... (23)

quinta-feira, 7 de Julho de 2011 às 8:52
N deta noti, N sunha: ma na tudu lar tinha pon, lus, agu, konhisimentu y amor; ma tudu algen podeba trabadja y tinha trabadju pa tudu algen; ma violénsia  ku disruspetu kaba y jóvesns, na studu, ka tinha ténpu pa mata ténpu; ma nos similhanti bira ton inportanti sima nos própi kabésa; ma kasamentu dexa di ser konkoromentu, ô jogu di interesi, par ser un azágua di amor; ma na mundu, dexa di ten mondon ku kanpion, pamodi diversidadi bira fraternidadi; ma nos língua alkansa paridadi, ka sô ku purtugês, mas tanbe ku tudu otus língua di nos diáspora, «ta rola na mapa» di solidariedadi; ma Kabuverdi transforma na kor di fodjada, pamodi azágua fadjadu staba garantidu, oxi, manhan y sénpri.

Sen Ténpu-l txiga, sen Modi-l Kaba! (24)

  Sexta-feira, 8 de Julho de 2011 às 9:00
Pon ta farta-nu y pode nfastia-nu; agu ta basta-nu y pode ngasga-nu; lus (material) ta ilumina-nu y pode sega-nu. Kusa ki nunka ta farta-nu é kumida di spritu. Pa más nu atxa-l, pa más nu diskubri-l, pa más nu dadu-el, nos fómi ta bira más grandi. Y kumida di di spritu é lus di alma, é konhisimentu, é sabedoria, é amor y armonia,  é pas y  ekilíbriu, é filisidadi imaterial, é bondadi sen limiti, é fraternidadi sen frontera. Pa más ki nu atxa bianda di spritu, nos spritu ka ta pazígua pamodi si aspirason ka ten limiti. Izijénsia di nos alma é más fundu ki mar, é más grandi ki spasu. Sabedoria spiritual sta na konxi es kondison di nos alma y komesa ta anda, sen ténpu-l txiga, sen modi-l kaba: un prosésu na iternidadi.

Modi ta Fladu na bu Rubera (MFR)?:
1. Pazíga. Trankuilizá. Tranquilizar.
2. Komoda, diskansa.  Melhorá, deskansá. Melhorar, descansar.
3. Fulha, perder. Rufená, perdê. Atirar, perder
PDM: Y si N podeba.../ Rabida mundu pa diparbésa/ Transforma kurason d'ómi/ Trabadja onestamenti/ Ama nha armun/ Konkista liberdadi/ Mundu ta sérba otu/ Djustisa ta reinaba sénpri

Na Kaminhu di Liberdadi ô di Rabensindadi (25)

Sábado, 9 de Julho de 2011 às 16:24
Na kaminhu, N kontra ku nha Distinu. E fla-m mós!: bu juís, bu orédja; ken ki ka obi, ta odja y ken ki símia lus, ta kodje sabedoria;  di mesmu fórma,  «ken ki buska béntu, ta atxa tenpistadi». Más: ruspeta pa bu ser ruspetadu; ama pa bu ser amadu; ka-u dexa pa manhan, kusa ki bu pode fase oxi y «u-ki bu debe fase, fase-l sénpri ben fetu». Ka-u xinti présa di sai txada antis di ténpu. Anda ku bu pé, pensa ku bu kabésa y ba ta bai manenti, sen perde koraji. Si bu atxa spinhu ô pédra na kaminhu, bo ki ten ki afasta-s. Di es manera, kaminhu ta nkurta. D’otu fórma, el ta bira más kunpridu y bu ten ki torna nase pa bu ká anda, ti sai riba la, na kutélu. Liberdadi di anda pa frenti ô rabesindadi di marxa pa tras, bo ki ta skodje.

Modi ta Fladu na bu Rubera?
1. Rabesindadi. Koza run, maldade. Coisa ruim, maldade.
2. Dismagadja. Spedasá. Reduzir a pedaços.
3. Dismamanta. Debangá. Perder o equilíbrio (?)

Três Vitamina (V) pa Karixa Spritu (26)

Domingo, 10 de Julho de 2011 às 10:00
Tudu algen, grandis y pikinóti, ta aspira pa filisidadi. É un dizígniu umanu. Es dizígniu é trankadu pa maiór parti di nos, y é relativamenti faxi pa alguns poku. Segredu sta na sabedoria di karixa spritu ku três vitamina: V di pensamentu pozitivu; V di sentimentu saudável; V di atitudi ekilibradu. Filisidadi é sima pédra di fogon, si nu tra un, kes otu dôs ka ta sirbi. El inda sô e ta izisti si nu prende karixa nos spritu ku kês três V ki dipariba nu da. Nu meste sabe ma rasponsável di nos infilisidadi, en grandi midida,  é nos mê: falta di pensamntu pozitivu, di sentimentu saudável ô di atitudi ekilibradu. Nu meste prende imajina y odja universu, y tudu kusa ki ta rodia-nu, pozitivamenti. Frutu di nos pensamentu pozitivu, nos sentimentu debe ser sénpri saudável. Ku pensamentu pozitivu y sentimentu saudável, nos atitudi ten ki ser ekilibradu. Y filisidadi é ka otu kusa sinon un vida konstruídu y vividu na ekilíbriu di es três V. Kusa ki ka ten inpotánsia, ka nu da-l inportánsia, mas kel k'é inportanti, nu vive-l intensamenti. Si algen fase-nu algun mal, ka nu abri pórta di nos alma pa rabesindadi entra. Y e ta volta pa si própi donu. Si nu komete un eru, ka nu martiriza nos kabésa, nen ka nu dexa-l instala na nos kurason. E debe sirbi-nu apénas di oportunidadi pa nu karixa nos kabésa ku más vitamina di spritu. Si nos dizeju sa ta dura ku realiza, nu ka meste fadiga, nu meste apénas sabe ma sól ta nase y ta kanba na óra sértu; ma midju ta nase, ta kria, ta flora y ta longa spiga na momentu própi, na forsa di agu di txuba, mas tanbe na ekilíbriu di movimentu di naturéza. Kada kusa na si lugar. Nu ka meste fadiga txeu. Nos úniiku preokupason debe ser di karixa nos  korpu y nos spritu ku vitamina  di pensamentu pozitivu, di sentimentu sadável y di atitudi ekilibradu y proativu.

Nos É Sima Nos É Y Txau (27)

Segunda-feira, 11 de Julho de 2011 às 17:02
Tudu algen ta nase ku txeu kualidadi y ku alguns defetu tanbe. NATURÉZA ki fase-nu si. Y si nos é produtu di NATURÉZA, anton tudu sta sértu. Y nu debe seta y ama nos kabésa sima el é. Ningen ka más ki ningen na fakuldadi di ser. U-ki ta fase-nu diferenti é vontadi di ser. Forsa di vontadi é un mina di inerjia ki pode projeta-nu pa dianti, mas tanbe pode pintxa-nu pa tras. Y ken ki ta disidi di rumu ki nu debe toma é nos mê. Y óki nu seta y nu ama nos kabésa sima el é, nos mina di inerjia ta ganha más forsa y nu ta transforma na rei di kriason ki, ti milagri, pode fase: pa nos kabésa, mas tanbe pa tudu kusa ki sta na nos redor. Anton, nu seta y nu ama nos kabésa sima el é, pa nu pode ser y pa nu pode vive sima nu krê.  

      
Modi ta Fladu na bu Rubera?
1. Dismonhongi. Smulgí, lizá. Engomar, passar a ferro.
2. Disnortiadu. Skomandóde, ruskóde (Bv). Desorientado.
3. Dispadasa. Spadasá, sflasá (Bv). Despedaçar, reduzir a pedaços

Dodu na Bo, Brasadu na El (28)

quinta-feira, 14 de Julho de 2011 às 9:46
Mi, Bo, El, nu ta forma un trindadi, sima pédra di fogon. Un é mutu poku, dôs ka ta txiga, três k'é midida sértu. Si Trindadi Divinu - Pai, Fidju y Spritu Santu ta forma un Pesoa - trindadi umanu ta forma un unidadi. Pa nu nase, nos pai ku nos mai uni ses kurason. Nos jestason, na bariga di nos mai, leba nóvi mês. Nu nase, nu mama na petu di nos mai. Pa nu komesa ta anda, algen longa-nu mô. Nu kria y nu dizenvolve na forsa di agu di fonti ki algen panha pa nos y di bianda di midju ki labrador símia pa nu ka padise nen leba un vida nhanhidu. Na skóla, nos profesor nxina-nu diskubri valor di un létra y diversidadi di mundu ki ta rodia-nu. Na vida, piskador piska pa nos; trabadjador di tudu azágua suâ pa nos nu fria kalor; médiku di tudu spesialidadi forma pa kaba ô pa diminuza ku nos enfermidadi; arkitétus y enjinherus prende pa nu pode atxa kau mora; skritor y invistigador skrebe pa nos nu pode prende; divogadu ku majistradu studa pa djuda-nu interpreta y aplika lei; barku, ku avion ku karu, fasedu pa nu pode diskubri mundu. Na família, nos mudjer ku nos fidju é mutu más ki nos kunpanheru, es é okisijéniu ki nu ta raspira. Na sosiedadi, nu meste amigus, nu meste autoridadis, nu meste sirbisu di edukason, di saúdi, di finansas, di lejislason y di óden públiku.
Tudu Kel-li pa fla ma un mô ta laba kelotu y es dôs es ta laba róstu. Ka ten mondon, ka ten kanpion, nen apénas un kapiton di barku. Mi, bo, el,  é sima pédra fogon. Nton, mi é dodu na bo y bo é dodu na el. Nos nu ta forma un trindadi umanu, brasadu y karapatidu na kunpanheru.

Modi ta Fladu na bu Rubera?
1. Karapatidu. Brutxide. Grudado
2. Dispatxadu. Desmokenóde (Bv). Desinibidu.
3. Dispadise. Sprajá, sparajâ (Bv). Espairecer.

FÓMI ki ka ta FARTA, SEDI ki ka ta BASTA (29)

Sábado, 16 de Julho de 2011 às 17:10
Éra un bês un mininu, fidju di gentis umildi, mas onradu, la di rubera di Suduguma. Si sonhu más grandi éra studa pa ser ALGEN. Ku difikuldadi, mas ku forsa tanbe di vontadi, e luta, li na Téra amás na stranjeru, ti e tra «kanéka».  Ku diplóma na mô y trabadju garantidu, e sunha forma família, kunpra un karu, fase un kasa, viaja pa konxe mundu y, inda, popa algun dinheirinhu pa satisfason di un dizeju, ô di un nisisidadi, la más pa dianti.
Pedrinhu, sima e txomaba, realiza tudu es sonhu-li, mas si fómi ka farta, si sedi ka basta, simê. Na verdadi, si spritu éra más grandi ki si fíziku. Pa más simenti «nobu» k'e símia, ô planta daninhu k'e rinka, e xinti fómi di más liberdadie, e xinti sedi di más ekilíbriu.
Un dia, e da kónta ma sól ta nase tudu parmanhan y ta kanba tudu bóka-l tardi, pa di nobu el pode ranase na dia siginti. Kondison é mésmu kel-li: nase, móre y ranase otu bês. Óki nu fase un «ben»,  nu  ta nase di nobu y nu ta liberta,tantu nos korku komu nos alma. Óki nu pratika un «mal», nos sól ta kanba y vontadi di ranase ta torna da-nu. Nos vida é mésmu si: dizeju di liberta; konkista di liberdadi; insatisfason izistensial; prokura di más liberdadi, di más ekilíbriu. Siklu ta ripiti, sen ténpu-l kaba, sen modi-l  kaba.


Un Téta Rixu ku tudu Algen di Mundu Interu (30)

Terça-feira, 19 de Julho de 2011 às 8:28
Na un dia di Julhu di 2011, N entra na un spasu públiku, la riba-l Praia Santa Maria. Di rapenti, N xinti na meiu di un multidon, kada un na nabégu di partilha un pon di kada dia. Na duzéndu-fazéndu, N xinti un inerjia di tamanhu di mundu ta pasa di mi pa es y di es pa mi. Na kel instanti, nase un arvi, na kurason di nos Sidadi Kapital. El kria bisós y el da frutus di tudu sabor, sima kor di aku-da-bedja,  tudu es sábi kume, sábi da di gazadju. Na mésa di umanismu, nos tudu nu xinta, sen diskriminason, pa partilha di un momentu selestial, na kel txon fadjadu y sen igual, undi  nos tudu nu finka pé  y nu abri brasu, pa un téta rixu y fraternal, ku tudu algen di mundu interu.

«Dia ki Txuba Ben» (31)

quinta-feira, 21 de Julho de 2011 às 8:26
«Dia ki txuba ben N ta ba buska-bu…» pa nu ben kanga boi: na simentera di midju ku fixon; na fadiga di tadja korbu ku galinha di matu; na trabadju di mónda ku ramónda; na koba txon pa mandióka ku batata; na panha sapatinha ku bolonbolu; na pila kana pa mel ku grógu matxikadu; na fase tudja ku ngarnel pa guarda suór di nos tésta, ti anu volta, ti azágua rakomesa. Kel-li k’é distinu di labrador, óki txuba ben: djunta mô na  simentera ku kóre lugar, na mónda ku ramónda, kodjéta na maré sértu, guarda na tudja ku na ngarnel, na tanboru ku na garafon.
Y óki azágua finda, bu pode ben buska-m pa nu ba badja mórna ku koladera, pa nu ba finka tornu na batuku y trokola pé na finason, pa nu ba brinka tabanka y  kola pa Nhu S.Jon. Djuntu inda, nu ta bai 1º di Maiu na Djarfogu, 24 di Junhu na Djabraba ku Portu Novu. Nu ka ta   skese di Ganboa, Santa Maria y Baia-das-Gatas, di Rei Momu na Dja di Sal, S.Nikolau y Mindelu. Nu ta pasa primeru pa Santísimu Nómi na Sidadi Vélha, pa nhu Santu Amaru na Tarafal, nu ta txiga  na Djarmai  ku na Bobista pa nu ba buska   xasina ku keju téra, na son di di landú ku Maria Barba.
 Nu  ba ta bai ti txiga na «Chã de Tanque» pa Nosióra da Grasa y na Piku pa Nhu Sinhor di Mundu. Ku kodjéta konserbadu, ku sabura ki djondja na tuda txada ku rubera,  na fartura di fixon ku xerén y di djagasida ku kaldu pexi, regadu ku grógu matxikadu la di fundu Suduguma, nobu azágua ta ta soma la ta ben, pa tudu labrador di nos téra, na «dia ki txuba ben».

Dja N Fla, Sta Fladu (32)

Sábado, 23 de Julho de 2011 às 11:57
Kal língua di mundu pode ser más inportanti ki kel ki midjór y más raprizentativamenti ta forma nos identidadi?  Sima nu ka pode skodje téra undi nu ta nase, sim’é tanbe nu ka pode skodje língua ki «formata-nu» na bariga di nos mai, língua ki na el nu fla purmerus palavra, ki na el nu ta xinti ku más forsa, nu ta sunha ku más frekuénsia, nu ta pensa ku más propriedadi.
LIBERDADI DI SPRESON é ka sô direitu di sprimi na un língua; é sobritudu  direitu  de pode  sprimi (na skrita y na oralidadi) na nos língua matérnu sima, rasentimenti,  Dirtor Izekutivu di IILP, Dotor Glivan Müller,  fla na entrevista k’e da na jornal A Semana di 3.06.2011. Es direitu é fundamental sima kualker otu direitu umanu. Nton, si nu ten ruspetu pa nos kabésa, si nu ten orgulhu di nos identidadi, ka nu rabaxa nos língua pamodi kel-la ta siginifika rabaxa nos própi kabésa.
Si nu ka debe proibi ningen di sprimi na língua ki el skodje, nu ka debe tanbe tra ningen posibilidadi di prende y di valoriza língua di si identidadi. Kel-li é un direitu umanu fundamental ki Govérnu, Parlamentu y instituisons di di diféza y promoson di direitus umanu  na Kabuverdi ka inskreve inda, di fórma konsekuenti, na ses ajénda.
Óra al txiga un dia. Dja-l sta ku atrazu di un monti di anu. N sta sértu ma óki Komunidadi Internasional komesa ta avâlia nível di «boa governação» pa tratamentu ki língua matérnu ta dadu, pulítika linguístika di nos téra ta toma otu rumu. Y ningen ka ta ten korájen di fla ma ofisializason di di nos língua matérnu ta raprizenta, pa nos Téra, un ratrosésu, un regreson, un izolamentu, un dizinvistimentu. Dja N fla, sta fladu.

NHA VÓTU (33)

Domingo, 24 de Julho de 2011 às 11:36
É bunitu odja modi ki pulítikus, na ténpu di kanpanha, ta bira tudu difensor di nos kriolu. Mensájens inportanti, kumísius, ténpus di anténa, kontatus pórta-pórta, tudu é fetu na kriolu.
Si tudu kel-la é bunitu, y é indikador di inportánsia ki kriolu ten komu língua di kultura y di komunikason, é feiu y é falta di ruspetu ki, dipôs di eleison, un grandi nunbru di pulítikus ta finji ka sabe, ta finji skese língua ki pô-s na puder.
N ta gostaba di purgunta kandidatus pa Prizidenti  di Repúblika kal k'é ses vizon pa afirmason y valorizason di nos língua matérnu. Un Prizidenti de Repúblika é guardiãu di Konstituison. Y nos Konstituison, na si artigu 79º.3,f, ta fla: «Para garantir o direito à cultura, incumbe especialmente ao Estado (...)  promover a defesa, a valorização e o desenvolvimento da língua materna caboverdiana e incentivar o seu uso na comunicação escrita».
Ta odja odju na odju, N krê sabe kal kandidatu é kapás di, ku koerénsia, ruspeta y difende es artikuladu di Konstituson? N sta sértu ma un dia, y óra ka ta dura ku txiga, povu di Kabuverdi ta ben iziji di pulítikus más koerénsia y más seriedadi ku prinsipal língua di nos identidadi, di nos kultura y di nos vivénsia.
Nha vótu sta dipendenti di atitudi más koerenti. Kal kandidatu ki kontribui pa aprovason sprimental di «ALUPEC», na 1998? Kal kandidatu ki, komu governanti, kontribui pa aprovason di Linhas Stratéjiku pa Afiirmason y Valorzason di Língua Kabuverdianu, na 2005? Kal kandidatu ki kontribui ku aprovason di diplomas pa elevason  di «Cidade Velha» a Patrimóniu di Umanidadi, na 2009? Kal kandidatu ki, komu governanti, partisipa na aprovason di diplóma ki  institusionaliza Alfabétu Kabuverdianu na 2010?
Nha vótu é pa ken ki ta difende kriolu komu língua di kanpanha, mas tanbe komu língua di nos dia-dia, onbru-onbru ku purtugês.

Toleránsia Divinu na Ténpu di Kanpanha (34)
Ómi nase ku simenti di egoismu trankadu na petu, karapatidu na si DNA. Tendénsia di ser umanu é, purmeramenti, difende si kabésa, si família, si kasa, si projétus, si enpréza, si «partidu», si ideias, si relijon, si amigus ... Sô dipôs di si egoismu dja ndoga, dja satisfase, ki el ta komesa ta pensa na pluralismu, na dreiru di otus algen. Kel-li k’é étika umanu, kel-li k’é toleransia di ómi.
Na eleison prizidensial di 7 di agostu, étika y toleránsia umanu dja bira misgu, skerdós, nikilétu,  redutor, distruidor. Nu sa ta meste un étika divinu, un toleránsia supirior. Es étika ta leba-nu difende nos kandidatu sen ofende nos adiversáriu. Es étika ta leba-nu inda mostra virtudis di nos kandidatu sen ndjutumentu pa kualidadis di otus kandidatu. Es étika ta leba-nu seta ma, dipôs di 7 ô 21 di agostu, Prizidenti de Repúblika pode ser ô Manuel Inocêncio, ô Aristides Lima, ô Jorge C. Fonseca, ô Joaquim Monteiro.
Ken ki ta disidi é povu y el é soberanu. Si toleránsia umanu pode krê leba-nu rajeita skódja di eleitoris, toleránsia divinu debe leba-nu seta razultadu di urna.
Mi, nha kandidatu éra David H.Almada. Oxi, pamodi mi é un ómi di prinsípiu, ki ta seta régras di jogu,  N ta apoia Manuel Inocêncio ki, na nha perspetiva, pode tarse más stabilidadi pa nos País. Mas, si povu disidi pa otu kandidatu, nha Prizidenti é kel ki urna skodje. Pa mi, kel-li k’é maturidadi demokrátiku, kel-li k’é étika y toleránsia divinu. Dja N fla, sta fladu. Viva Demokrasia Inkluzivu, Viva Toleránsia Supirior!


Altu sima Séu, Fundu sima Mar, Largu sima Mundu (35)

Domingo, 31 de Julho de 2011 às 19:22
Pedrinhu nase di sangi di branku «brutxidu» na inerjia di negru. El é kriolu, si Téra é Kabuverdi, si kultura é kabuverdianu. Na si DNA, Nórti  ku Sul karapati na kunpanheru, kalanbetxa un na kelotu, ti forma un alma nobu, más riku ki Nórti, más fórti ki Sul – un ser global ki ta vive y ta konvive ku si raízis  na toleránsia, na diversidadi, na buska di armonia. Y kel-li na un prosésu sen ténpu-l kaba, sen modi-i para. Pedrinhu ten konsiénsia di si stória, el ten orgulhu di si identidadi. Un stória di sufrimentu ki pari un antropolojia kriolu riku na gramátika di ser y fekundu na sintasi di vida. Di es gramátika y di es sintasi surji nos fórma di interpreta mundu y nos manera di relasiona ku Séu y ku téra. Kada bês más, Pedrinhu ta xinti un xamamentu pa si stória, pa si língua y pa si kultura.   Es amor, es sentimentu patriótiku, é sima ar ki e ta raspira. Kustu ki kusta, e krê koloka-l riba la na poleru, ku txuba korenti, ku azágua fadjadu y ku kodjéta abundanti.
Es amor inda é ka un simentera di midju ku fixon, mas sin un azágua di stória y di kultura, na un  jornada undi  labrador é nos tudu y kodjéta, pa ser fadjadu, nu ten ki djunta mô: na família, na skóla, na igrejas, na asosiasons, na sidadania... Pedrinhu, el, e nase kriolu, e bira kabuverdianu y e sa ta transforma, manenti, na sidadon di mundu. É pur isu  ki si orgulhu  na storia, na  língua y na kultura di si povu dja bira altu sima séu, fundu sima mar, largu sima mundu

Nha Fé( 36)

sábado, 6 de Agosto de 2011, 17:29:57

N ten fé ma nha Téra, ki dja vense txeu tirsidjadura, y grandis batalha di dizenvolvimentu, ta vense, tanbe, dizafiu di kualidadi di vida y di inkluzon sosial. Kabuverdi – di Santu Anton ti txiga na Djabraba; di Pik’ Ntóni kanba Monti Kara; di Birianda pasa pa Monti Gordu;  di Vulkon di Djarfogu ti Santa Mónika; di Djarmai soti na Santa Maria – dja dizenvolve, sa ta dizenvolve, manenti-bai.  Entritantu, nos anbison y nos vizon di dizenvolvimentu ka ta kebe na jeografia stretu di nos ilha y di nos arkipélagu. Más di ki jeografia di ilha, nu krê kontinenti; más ki kontinenti, nu krê jeografia di mundu; más ki mundu, nu krê un dizenvolvimentu di tamanhu di univérsu. Nos fómi di un vida midjór, di djustisa y di konhisimentu inkluzivu, ka ten midida, ka ten frontera.
Nos grandi puéta di kriolidadi, Ovídio Martins, dja flaba y nu ka pode disfla: «Nos distinu nu sa ta kunpri:   da Kabuverdi otu mar/ otu séu,/ otu ómi.// … Divagar rakonstruson nasional sa ta avansa. Di ilha pa ilha.// Ku dór y na dór. Ku amor y pa amor».
Na es movimentu di bai sénpri pa dianti,  ku odju na séu y na más  kualidadi di vida, N ten fé ma, di ilha pa ilha, enpregu ta omenta, idukason ta globaliza y ta kualifika más, violénsia ta dismantxa y ta dizaparse, trafikantis di dróga ta perde enpregu, abitaso kondignu ta bira un direitu inalinável di tudu algen, agu ku eletrisidadi ta pasa ta ser produtu di sportason, info-skluzon ta kaba, kanpanhas eleitoral ta perde sentidu, puder ta transforma na un mison di fraternidadi, korupson na mar di kanal y  más alén na kelotu banda ta perde géra, produson di bens y di konhisimentu ta omenta y ta diversifika,  ses distribuison ta ekilibra y ta umaniza.
N ten fé ma ken ki ganha eleison prizidensial di séti di Agostu dja prende lison di «puéta» y ken ki perde, manhan pode ser si bês di ganha, mas ku kondison di e intirioriza es mesmu lison. Viva Kabuverdi! Viva inkluzon sosial! Viva kualidadi di vida! Viva Unidadi Nasional y Internasional!

Ah, Si N Sabeba...! (37)

quinta-feira, 11 de Agosto de 2011, 23:16:30
N labanta, N atxa nha povu ta fla ma “Si N sabeba ta fika sénpri pa dipatrás”.  Na verdadi, un studanti ki, na liseu ô na Universidadi, fase sô paródia, óki el bira grandi y el odja si  antigu kolégas ku bon enpregu, e ta fla: - “Ah, si N sabeba...!”- Mas dja é tardi dimás.
Di mesmu manera, un kriminozu ki mata, pur kauza di un atu irefletidu, óki e sta tras di gradis di prizon, ta kurti un péna di más di vinti anu di rekluzon, e ta toma konsiénsia di barbari dadi ki e komete, e ta fla: - “Ah, si N sabeba…!” - Mas dja é tardi dimás.
Un “matxu laraxadu” ki perde si kretxeu di petu, pur kauza di un “kornu” irefletidu, óki e toma konsiénsia di asnera ki e fase, e ta fla: - “Ah, si N sabeba…!” - Mas dja é tardi dimás.
Na un asosiason síviku, pulítiku ô relijiozu, un menbru ki afasta di un bunitu projétu koletivu, pur kauza di un injustisa ô di un inkonprenson, óki e ben na el y el diskubri ma valoris y kunplisidadis ki ta uni-l ku es projétu é mutu más grandi ki un konportamentu infilís di un ô más kunpanheru, un konportamentu ki obriga-l abandona un projétu y un patrimóniu konstruídu na dor y ku amor, e ta fla: - “ Ah, si N sabeba…! - Mas pode ser  tardi dimás.
Un análizi friu, intilijenti y rasional di tudu situason ki dja leba-nu fla: “Ah, si N sabeba”, debe “karixa”nos atitudi, debe “blinda” nos atus irefletidu, debe djuda-nu tra lison di tudu konportamentu prisipitadu, di tudu atitudi irefletidu ki, más tardi, pode leba-nu fla: “Ah, si N sabeba!”
Sima “dja ka ta disdja”, é si tanbe ki na tudu sirkunstánsia nu debe purmeru matuta ku nos kabésa, peza pérdas y ganhus y sô dipôs aji, ku serenidadi, ku inpulsus di kurason ben kontroladu, na sertéza ma é na diskuson, déntu di “kasa” y non na “boronsera” ki lus ta ten, ki azágua ta midjora, ki kodjéta ta bira fadjadu.
Ken ki obi, é konsedju;  ken ki ka obi, é konbérsu.
PS: Kalker similhansa di es apontamentu ku situason pulítiku ki na es momentu sa ta vivedu na Mar di Kanal é un sinplis koinsidénsia.

Ganha ku Umildadi / Perde ku Dignidadi (38)

quarta-feira, 24 de Agosto de 2011, 00:20:45 | Manuel Veiga
Na vida, uns bês nu ta ganha, otus bês nu ta perde. Óki nu ganha, pa méritu própriu, nos alegria é grandi, mas nu ka debe skese: si oxi nu ganha, manhan nu pode perde; ô si oxi nu perde, manhan nu pode ganha. Nton, nos alegria ka debe sega-nu, nin e ka debe fase-nu perde kabésa. É bunitu óki, ku umildadi y rasponsabilidadi, nu ta selebra un vitória meresidu.
Kazu nu ganha pa “deméritu” di nos adiversáriu, nu pode fika kontenti, mas nos rasponsabilidadi debe omenta, si si nu ka krê “defrauda” ken ki konfia na nos y da-nu vitória.
 Más trankadu é sabe perde ku dignidadi. Entritantu, óki nu  konsigi es dizafiu-li, nos diróta pode ten, de algun manera, un sabor “agridósi”, na sentidu di dignidadi y di rasponsbilidadi. Y óki nu konxe razons di nos diróta, sima difákutu nu ta konxe-s, y nu konsigi tra lison di es mesmu diróta, futurus vitória ta dizenha na orizonti. D’otu manera, dilastri ta ten.
Rasentis akontisimentu polítiku na Kabuverdi debe leba-nu tra lison, ku umildadi y rasponsabilidadi, tantu di vitória komu di diróta. Y si, ku koerénsa, nu konsigi  es dôs dizafiu, demokrasia na nos Téra ta pristija, dizenvolvimentu ta ganha un nobu aléntu, y nos povu ta ten razon pa fla ma si vótu ta konta. Pa ningen ka skese ma "si N sabeba ta fika sénpri pa dipatrás".

Óra Dja Txiga (39)

domingo, 4 de Setembro de 2011, 16:51:23
Na skóla di PAICV, N prende, désdi 1974, ma union ta fase forsa. Pur isu mé, léma di Partidu éra y é Unidadi y Luta. “Pensa pa aji midjór y aji midjór, pa pensa más y midjór”. Fórti bunitu! Últimamenti, algen kebra es unidadi, es filozofia, y Partidu ki staba interu fika kebradu. Es dizintilijénsia provoka roturas, kobaduras, dizintendimentu, salbaxaria… diróta eleitoral.
Kusé ki nos tudu nu ganha ku es dizentendimentu? Nu ganha un Partidu ménus fórti, ménus unidu, ménus ganhador. Purgunta ki ta pô, é kel-li : Kusé ki, di faktu, nu krê ? Tirsidja Partidu ti da kabu di el ? Kandidatu di PAICV perde eleison prizidensial ; Partidu sa ta kóre risku di perde autárkias di 2012 y lejislativas di 2016. Y si é ka kes razultadu-li ki nu krê, nton dja txiga óra di nu pô mon na konsiénsia y rakonhise, umildimenti, nos eru ; promove rekonsiliason pardidáriu, sen vitimiza ningen, sen da ku pédra y sukundi kabésa, sen pâpia di rekonsiliason y pratika asons ki ta aprofunda abismu entri sensibilidadis, sima N ten stadu ta verifika.
PAICV é un patrimóniu pa Kabuverdi y ninhun di nos ka ten direitu di da kabu di es patrimóniu ki kusta sangi, sakrifísiu di própi vida, disprendimentu, sufrimentu y txeu trabadju di ken ki, antis di nós, funda, aprofunda y konsolida idiáriu programátiku, stratéjiku y vivensial di PAICV. Nu ka ten es direitu, nu ka ten es direitu, mil bês foradu. Óra dja txiga di nu djunta mon, di nu purdua “ti 77 X 7”, di tudu dôs banda, nos dizintilíjénsia; di nu abrasa, di nobu, idiáriu di unidadi, di luta y di amor pa nos Téra y pa nos Povu. Projétu PAICV é bunitu. “Di sumóla”, pa ningen ka tenta “enjenhu y arti” di da kabu di el. Es “enjenhu y arti”, nu meste pô na dizenvolvimentu di Kabuverdi, na aumentu di kualidadi di vida, na promoson di inkluzon sosial.
Ken ki obi, é konsedju ; ken ki ka obi, pa ka ben txora y nin pa ka ben lamenta avaliason na urna ki povu, intijentimenti, kustuma ta fase y, sertamenti, ta ben fase na 2012 y 2016.

"Ravoluson di Jasmin"na Mar di Kanal" (40)

Terça-feira, 6 de Setembro de 2011 às 16:41
Na Kabuverdi, oxi, liberdadi di spreson é un di kes grandi konkista di nos povu. Nu ta fika kontenti y nu ta filisita nos povu pa es grandi vitória. Entritantu, liberdadi di spreson sô ten razon di ser óki e ka ta xoka ku ninhun direitu umanu fundamental. Lamentavelmenti, na várius jornal “online” di nos Téra, na nómi di liberdadi di spreson, y dibaxu di kapa di anonimatu, alguns patrísiu, ku medu ô ku mufinésa di ka asumi ses puzison, tristimenti y anonimamenti, es ta atxa na direitu di koba, di injúria, di dispreza y di kalúnia un algen inosenti, un sidadon onéstu.Dja txiga óra di fla: DJA TXIGA! Liberdadi di spreson ten limiti. Y si limiti é VERDADI, é RUSPETU, é DIGINIDADI UMANU. Kenha ki krê opina, puzitivu ô negativamenti, sobri un algen ô un akontisimentu, pa el ten briu di matxu y elegánsia di fémia, na manifesta, di fórma klaru y sen tuntunhi, si verdaderu identidadi. Ken ki ka ta fase si, y ta sukundi tras di maskra di anonimatu, sô pode ser un mufinu, un spritu baxu, un dizonéstu.Jornais “online” debe toma lison na “facebook”undi tudu ki nu ta fla ô nu ta mostra ten si donu ben identifikadu. Liberdadi di spreson, sin!; mas, sobritudu, ruspetu pa diginidadi umanu. Es ruspetu-li é, tanbe, un di kes grandi konkista di nos povu. Nu ka pode, nu ka debe pirmiti  ki spasus “online” ben da-nu kabu di el. Y, si ka obidu, na dividu ténpu, “ravoluson di jasmin” ta ten. Dja N fla pa fika fladu. Ken ki obi, é konsedju. Ken ki ka obi, ta odja. Sô pa ka ben fla “si N sabeba…!”

ANUS DI ORU (41)

Domingo, 18 de Setembro de 2011 às 12:38

Seténbru txiga. Populason studantil komesa ta movimenta. Livrarias borota di alunus, pais y enkaregadus di edukason, tudu es na prokura di material didátiku: livrus, kadérnus, lapis, sferográfikas, bólsas, material informátiku, unifórmi... Na instituison rasponsável pa edukason, preokupason di momentu é djunta mô pa fasilita y pa posibilita kualidadi di ensinu.
Pa un orsamentu di vinti mil skudu/mês, un mãi diklara un invistimentu skolar ku fidjus na órden di dés mil skudu. Kel-li é próva di fómi di konhisimentu y di saber, na txon di nos Téra.
Es mãi ki ta sakrifika orsamentu doméstiku a favor di orsamentu skolar ben konvense-m di milagri  kabuverdianu y di razon pamodi nos maiór  rikéza é nos rekursus umanu. É fundamental ki sakrifísiu di es mãi transforma nun investimentu pa konhisimentu, pa dizenvolvimentu inkluzivu y pa kriason di rikéza ki ta ben multiplika y diginifika orsamentu familiar, ta ben diversifika y konsolida orsamentu skolar.
Ninhun studanti, ninhun sistéma skolar ten dirreitu di frusta sakrifísiu  y sonhu di un mãi ki ta perta kordon na sintura pa pode invisti na formason akadémiku di fidju.
Pur isu, na es Seténbru di 2011, N krê lansa un apélu pa tudu jóven studanti, mas tanbe pa tudu sistéma di ensinu. Pa jóvens N krê fla ma es sta na un idadi di oru, un oru  ki sô ta pode brilhai  si es transforma invistimentu di sakrifísiu familiar na un azágua fadjadu di konhisimentu y di kriason di rikéza material y spiritual. Tudu konportamentu disvianti di sosiedadi modérnu, korporizadu na dróga, alkuolismu, violénsia y parazitismu debe ser konbatidu ku antivirus di formason inkluzivu, tékiniku y umanista
Tudu nos nu ta studa ti nu móre, mas idadi di oru pa studa é na nos mininénsia, na nos adolisénsia, partikularmenti, na nos juventudi. Pa tudu jóven y pa tudu populason skolar y akadémiku di nos Téra N krê pidi pa es onra sakrifísiu di «kordon pertadu na sintura», pa es fase di dizafiu di aperndizájen na un oportunidadi pa dizenvolvimentu inkluzivu y kriason di rikéza mateial y spiritual.

KRIOLU, dja bu grandi dja! (42)
Kriolu sa ta subi na ladera di si valorizason, pasu-pasu, mas ku ditirminason. Di pidgin el pasa pa dialétu. Di dialétu el pasa pa língua matérnu y nasional, pa língua ofisial en konstruson… y  Konstituison di Repúlika dja stabilese ma el ten ki ser língua ofisial, onbru-onbru ku purtugês.
Na anu 80 di séklu XIX, si skrita komesa ta plasmadu y António d’Paula Brito skrebe purmeru tentativa di gramátika di Kriolu di Kabuverdi (KKV). Na sugundu metadi di séklu XX, Baltasar Lopes y Dulce Almada de Oliveira publika purmerus tézi akadémiku sobri KKV. Na 1979 realizadu purrmeru Kolókiu Linguístiku sobri KKV, di undi surji sugundu propósta di alfabétu, dja ki purmeru é di autoria di António d’Paula Brito, na 1888. Na 1989, na ánbitu di un Fórum sobri Alfabetizason Bilingi kriadu un Komison Konsultivu ki da un parser sobri nisisidadi di rafundason di alfabétu di 1979.  Na 1993 kriadu Grupu di Padronizason di KKV. Na 1994, Grupu di Padronizason aprizenta pa Govérnu propósta pa aprovason di Alfabétu Unifikadu pa Skrita di Kabuverdianu (ALUPEC). Na 1998 Govérnu aprova ALUPEC, a titlu sprimental. Na 2005 Govérnu aprova Linhas Stratéjiku pa Afirmason y Valorizason di Língua Kabuverdianu, un diplóma ki ben rakonhise statutu di ofisialidadi di KKV na ensinu, na adiministrason, na komunikason sosial y na kriason kultural. Na 2010 Govérnu institusionaliza ALUPEC komu Alfabétu Kabuverdianu. Na es mésmu anu, Universidadi di Kabuverdi, na segimentu di un prátika di ensinu ki ta ben désdi anus 80 di séklu XX, kria un Mestradu di Kriolístika y Língua Kabuverdianu. Na segimentu di várius tézis publikadu, di gramátikas, disionárius, ensaius, livrus di puezia, trabadjus di rakódja di tradison oral, romansis, utilizason na transkrison di intrvensons en kriolu di diputadus...  Exselénsia, sinhor Purmeru Ministru, Dr. José Maria Neves, di altu di Tribuna di Nasons Unidu, bota si diskursu na língua di Téra, na Língua Kabuverdianu, pa tudu mundu obi, diretamenti ô através di traduson.
N xinti sábi, N xinti grandi,  N xinti orgulhu di nha povu y  di nha kultura.  N pasa ta konprende, midjór, pamodi ki UNESCO atribui pa Cidade Velha statutu di Patrimóniu Umanidadi, na 2009. Si kriolidadi ben enrikise Patrimóniu di Umanidadi, Kriolu, el, é un elementu fundamental di es mesmu kriolidadi
Obrigadu, nha Povu, pa es língua y pa es kultura ki fase-m sidadon di Mundu. Obrigadu tudu kenha ki koloka un pédra na konstruson di nos kriolidadi.  Obrigadu, José-Maria Neves, pa inpulsu ki nhu da y nhu  sa ta da  pa valorizason di KKV: na aprovason di diplóma ki ta fíkisa Linhas Stratéjiku pa Afirmason y Valorizason di Língua Kabuverdianu, na institusionalizason di ALUPEC komu Alfabétu Kabuverdianu, y góra, na Tribuna di Nasons Unidu, ku un vibranti diskursu na kriolu pa selebrason di diversidadi kultural y pa mostra mundu  ma statutu di Patrimóniu Mundial é ka un finjimentu, é un vivénsia. Obrigadu pa tudu nhos. Oxi, nu pode fla pa fika fladu: kRIOLU, dja bu grandi dja!

KRIOLU na tribuna di  ONU (43)
Oxi, 24/9/2011, 18h di tardi, Mundu bira más kriolu y Kabuverdi bira más Mundu. Purmeru-Ministru di Kabuverdi, Dr. José-Maria Neves, é ozadu. Alguns pode atxa-l «abuzadu». Pa purmeru bês, inda ki na skasu ténpu di un diskursu, Kriolu di Kabuverdi pasa ta ser língua di ONU. Leba mundu kurva dianti di kriolidadi, un kriolidadi ki nase di un konfrontu ki bira enkontru y diálogu di kulturas, entri Nórti ku Sul, é ÓBRA. Obrigadu JMN pa es ozadia, pa es enjenhu y arti. Nason Kabuverdianu ta agradise y stória nasiional y universal ta rejista.
--------

Afirmações do Sr. Hugo Rodrigues, no post de Helena Fontes, de 25.11.2011
«Leviandade linguística. O crioulo jamais será língua escrita, porque há vários crioulos em Cabo Verde, já não falando do crioulo da Guiné. É teimosia de alguns pseudo intelectuais "badios" e mais outros oportunistas, em querer impôr, a todas as ilhas, o crioulo de Santiago como língua oficial de Cabo Verde, falada e escrita. Uma língua não se decreta, constrói-se através do tempo. O sr. Manuel Veiga devia deixar de brincar  com coisas sérias e aperfeiçoar a sua expressão da língua portuguesa...
Já agora ele devia escrever Alupek com k e não com c, obedecendo à ortografia que ele pretende inventar».
NB: este comentário do senhor Victor Hugo Rodrigues foi colocacado num post da Dra Helena Fontes, a 25.11.2011, a propósito de uma partilha  que ela fez com os seus amigos sobre  a minha  13ª lição sobre o ALUPEC. A resposta em baixo constitui a minha reacção, em três post:.

Valorizar, na justa medida, tudo o que tem valor e não perder tempo com o não-valor (I), 26.11.2011 (44)

Senhor Victor Hugo Rodrigues,
Civilizadamente, não concordo com as suas afirmações. Porém, em algum sentido, devo louvar a atitude que teve em assumir o que disse. Há vários «criminosos virtuais» que se escondem atrás do anonimato para ofenderem os que têm ideias contrárias às deles. O senhor deu a cara. Parabéns!
Devo dizer-lhe que sou um  «badiu» orgulhoso da sua identidade. Entretanto, admiro, sou amigo, parceiro e compatriota de caboverdianos de todas as ilhas e latitudes. Os «sanpadjudus» entraram no meu espaço de família, de amizade e de profissão para ficarem.
O senhor disse que o crioulo não é língua escrita. Fiquei sem saber se é por  falta de informação ou se é por algum conflito de identidade que o disse (não posso imaginar que seja por complexo ou má fé,  já que isto seria grave demais, e poderia estar a cometer uma injustiça!).
Não obstante, o senhor sabe, ou deveria saber, que a história da escrita do crioulo caboverdiano vem desde o século XIX. Seguramente conhece:
·        O filólogo Francisco Adolfo Coelho, o autor do primeiro estudo, hoje conhecido, sobre O crioulo de Cabo Verde, 1880;

·        O propulsionador do primeiro estudo gramatical  do  crioulo, senhor António de Paula Brito, 1888;
·        O fundador do dicionário  caboverdiano, senhor Napoleão Fernandes, desde 1920, sendo o seu livro Léxico do Dialecto Crioulo de Cabo Verde publicado postumamente, em  1991;
·        A  autora  de Folk-Lore from Cape Verde Island, a americana Elsie Parso, 1923;
·        O autor de Mornas – Cantigas Crioulas, Eugénio Tavares, 1932;
·        O autor de Folclore Caboverdiano, Pedro Monteiro Cardoso, 1933, o mesmo que nessa mesma data, no então teatro Virgínia Vitorino, hoje cinema da Praia, afirmara (cito de cor: « em toda a pare estudam-se os dialectos regionais. Só  aqui em Cabo Verde é que aparecem uns ilustres pedagogos a denunciar o crioulo como trambolho. E se a mais não se atrevem é porque podem-se levantar as pedras das calçadas».
Valorizar, na justa medida, tudo o que tem valor e não perder tempo com o não-valor (II), 26.11.2011
Para informação do senhor Hugo Rodrigues, vejamos outras experiêencias de escrita na língua caboverdiana, mais recentes:

·        A do autor de Noti, Kaoberdiano Dambará, década de 1960;
·        A dos poemas em crioulo de Ovídio Martins publicados em 1962 e mais tarde no  livro Gritarei, Berrarei, Matarei – Não Vou para a Passárgada;
·        A do autor de Vangêle Contód d’ Nôs Moda, de Sergio Frusoni, 1979;
·        A do livro Diskrison Strutural di Língua Kabuverdianu, 1982, da minha autoria;
·        A do romance Odju d’Agu, 1987 e 2009, da minha autoria;
·        A dos  livros em crioulo de TV da Silva, nomeadamente Na Boka Noti que já vai no sexto volume de mais de 400 páginas cada;
·        A de Cabo Verde – Introdução à Gramática, 1995,1996, da minha autoria;
·        A do romance Perkurse de Sul d’Ilha, Eutrópio Lima da Cruz , 1999;
·        A do Dicionário do Crioulo da Ilha de Santiago do alemão Jürgen Lang e sua equipa, publicado em 2002;
·        A do Dicionário Caboverdiano-Português, da minha autoria, com mais de 16.000 entradas, publicado em 2011;
·        A da tese de doutoramento da caboverdiana-americana Marlyse Baptista, defendida em 1997 e publicada 2002;
·        A da tese de doutoramento do francês Nicolas Quint, defendida em 1998 e publicada em 2000;
·        A  da tese de doutoramento da minha autoria, Le Créole du Cap-Vert  Étude Grammaticale Descriptive et Contrastive, defendida em 1998 e publicada em 2000;
·        A tese de doutoramento da portuguesa Fernanda Pratas, defendida em 2007;
·        A de Lukas, Notísias Sabi di Jizus, 2004 da Associação de Tradução da Bíblia;
·        A da Colecção  Lobu ku Xibinhu, 2008-2009, da Empresa Imajem;
·        A de Traduson Universal di Diretus Umanau, 2010, da Comissão Nacional para os Direitos Humanos e a Cidadania;
·        A de Paraíso Apagado por um Trovão  (edição bilingue), de José Luís Tavares, 2010;
·        A das   diversas peças de teatro do dramaturgo Armindo Tavares.

Valorizar, na justa medida, tudo o que tem valor e não perder tempo com o não-valor (III), 26.11.2011
 As experiências de escrita em língua caboverdiana atrás referida, para conhecimento do senhor Victor Hugo Rodrigues, que parece desconhecê-las, seriam muito maiores  se apontássemos todas as outras experiências de escritores,  poetas e compositores que escreveram em crioulo caboverdiano.
 Quanto à imposição do crioulo de Santiago, é pena que o senhor Hugo Rodrigues não conheça as minhas obras, várias delas em crioulo, e as diversas tomadas de posição públicas sobre a problemática da afirmação e valorização da língua caboverdiana. Se as conhecesse, certamente não diria a barbaridade que disse. 
Relativamente à representação ALUPEC, em vez de ALUPEK, deveria saber que se trata de uma sigla e não se deve pedir a  ninguém que a modifique, tanto na língua de origem como na de chegada. 
Registo seu conselho para continuar a aperfeiçoar a língua portuguesa. Se os portugueses e brasileiros o fazem, quanto mais eu que tenho o caboverdiano como língua materna. Por favor, queira aceitar também que eu continue a lutar pela afirmação e valorização da língua do meu sentimento e identidade mais profunda.

A terminar, gostaria de dizer-lhe que tem toda a liberdade de discordar das minhas ideias. O que não é normal é atribuir-me falsos fantasmas ou então ofender-me injustamente.
   Estou certo de que estas considerações que acabo de fazer vão merecer comentários da sua parte. Ao fazê-los, queira dar provas da educação que, seguramente, teve em casa, na escola e na vida. Efectivamente, aprendi desde o berço familiar, mas também na escola, no seminário, na Universidade  e na vida, que devemos valorizar, na justa medida, tudo o que tem valor e não perder tempo com o não-valor. Portanto, só vou voltar a «despique» consigo se o mesmo representar uma sementeira e não uma perda de tempo.
 Saudações, Manuel Veiga

Nha Vótu 2012,  (45)
Xintidu, Vivedu y Matutadu,
Pa Tudu Algen di Mundu Interu:
Bon Anu, Fésta Bédju,
Ku Pás, Amor y Filisidadi
Ta Madura na Spiga y ta Kóre na Labada,
Di Riba pa Baxu y di Baxu pa Riba,
Ku Azágua di Lus, di Pás, di Pon y di Konhisimentu
Ta Nase, ta Flora, ta Ganha y ta Madura
Na Txon di nos Téra,  
Na Kurason di Tudu Berdianu,
Mas Tanbe na Lar di Tudu Ser Umanu,
Nos Armun y nos Amigu
Di Tudu Óra y di Tudu Simentera.
                                      
Modi ta Fladu na bu Rubera, 2.01.2012 (46)
1. Kangaluta. Kunkluta, kunklute (SA). Camalhota
   Da kangaluta. Dá kunkluta. Dar camalhota.
2. Kangasu. Paródia, fésta. Paródi, festa.
3. Kanhénha. Fita, spike. Cerimónia, fita.
    Sen kanhénha. Sen salamaleke. Sem evesiva

Modi ta Fladu na bu Rubera? (47)
12.1.2012
1. Juís kansadu. Sgotamente serebral. Esgotamento cerebral
2. Kantar di galu. Poze de góle, poza de góle (Bv). Cantar de galo
3. Kantu N ben na mi. Kónde N despertá. Quando recuperei os sentidos.

Modi ta Fladu na bu Rubera? (48)
17.1.2012
1. E tene-m kapituradu. El ti ta infrontá-me. Não me deixa ter paz.
2. Kapode dja da-m. N sentí frakéza. Estou com fraqueza.
3. Karan bédju. Pele bedje.  compleição grossa.

Modi Ta Fladu na bu Rubera? (49)
22.1.2012

1. Karapaton. Topete, papera. Papeira,
2. Tra karépa. Trá godéme. Extenuar, esgotar, exaurir;
3. Karixa. Vrá krutxe. Enrijecer. Tornar-se insensível.

Modi ta Fladu na bu Rubera? (50)
28.2.2012
1. Karixa. Vrá krutxe. Enrijecer, tornar-se insensível;
2. Karkixa. Kakarejá. Cacarejar;
3. Kaskasi. Lidá, sforsá. Lidar, fazer com esforço.

Sem comentários:

Enviar um comentário